خانواده فقیه لنگرودی و فقهای انقلابی گیلان

خانواده فقیه لنگرودی و فقهای انقلابی گیلان

محمدکاظم تقوی

آیت الله سیدمحمدحسین مرتضوی لنگرودی پس از عمری بندگی و خدمت در مسیر هدایت و تربیت بندگان خدا، هفته پیش (27 شهریور)، در ۹۵ سالگی از سرای فانی به دارالقرار سفر کرد.

فعالیت‌های علمی و سیاسی

این عالم متقی و فقیه پارسا در سال ۱۳۴۵ در نجف به دنیا آمد و به همراه پدر و مادر در سال ۱۳۲۱ قمری به ایران آمده و در تهران ساکن شدند. سیدمحمدحسین تحصیلات خود را در نجف آغاز کرد و در تهران ادامه داد تا اینکه در سال ۱۳۶۷ قمری به قم عزیمت کرد و تا سال ۱۳۸۰ قمری در آن حوزه پررونق از محضر اساتید بزرگ حوزه علمیه قم استفاده کرد و به صورت مشخص، در درس آیت الله بروجردی، امام‌خمینی، علامه طباطبایی و پدرشان آیت الله سیدمرتضی مرتضوی لنگرودی شرکت و از دانش آنها در رشته‌های فقه، اصول فقه، فلسفه و تفسیر بهره می‌برد. 

با توجه به هجرت پدرشان به قم و نیاز مسجد و مدرسه حاج ابوالفضل تهران به حضور عالمی توانا برای اداره آنها و با اصرار اهالی میدان قیام و به امر پدر به تهران مراجعت کرده، تا پایان عمر خود به تدریس و تربیت طلاب شایسته از نظر علم و اخلاق و نیز تبلیغ و ترویج در مسجد موفق بوده است.

او نه تنها از شاگردان امام‌خمینی در سال‌های تحصیل در حوزه علمیه قم بوده که از حامیان و همراهان نهضت ضد استبدادی و ضد استعماری ایشان نیز بوده است. حضرت امام در زمستان ۱۳۵۳ نامه‌ای به مرحوم محمد حسن اعرابی همسر دخترشان فریده خانم فرستادند و در نامه یک صفحه‌ای خود مرقوم داشتند:

به اشخاصی که در تهران هستند و می‌خواهند وجه برسانند بگویید که مکتوب از طریق سابق نمی‌رسد به این آدرس‌ها بنویسند ۱- آقای غروی ۲- آقای حق شناس ۳- حاج محمد حسین لنگرودی ۴- حاج آقا مرتضی تهرانی 5- حاج آقا مجتبی تهرانی 6- آقای روحانی پسر مرحوم حاج سید احمد قمی اخوی مرحوم حاج میرزا محمود، ظاهرا مسجدش در خیابان گرگان است ۷- حاج سید محمد علی لواسانی ۸- حاج شیخ احمد مجتهدی (صحیفه امام، ج3، ص63).

لازم به ذکر است که این نامه از پرونده مبارزاتی امام‌خمینی در ساواک به دست آمده است. ساواک در گزارش سری طبقه‌بندی شده حفاظتی خود درباره این نامه می‌نویسد: اخیرا نامه‌ای از جانب خمینی به آدرس قم حاج محمد حسن اعرابی فرستاده شده و در داخل آن نامه‌ای دیگر به نام احمد خمینی موجود است.

آیت الله سیدمحمدحسین مرتضوی لنگرودی به رغم کهولت سن، حدود یک ماه قبل از رحلت در آخرین مصاحبه‌ای که با سایت جماران داشته نظرات و دغدغه‌های قابل توجهی را در دو محور مطرح کرده که توجه به آنها لازم است:

1. حوزه‌های علمیه: آیت الله لنگرودی روش سلف صالح در مسئله تعلیم و تعلم حوزوی را: «روش تجربه شده و دارای نتیجه دانسته و اظهار داشت: از روش قدیم، مجتهدها به وجود می‌آید اما روش فعلی معلوم نیست مجتهد پرور باشد، چه بسا ممکن است طلاب را به مسیری غیر از اجتهاد ببرد».

ایشان در توصیه به حوزویان گفت: «باید به طلاب علوم دینی بگویم که تنها تحصیل علم نکنید، تحصیل تقوا هم بکنید. با این دو بال می‌شود پرواز کرد و می‌توان به مقامات عالیه رسید. هدف حوزه علمیه قم سایر حوزه‌ها تنها تحصیل علم نباشد بلکه تحصیل تقوا هم باشد».

2. مسئله‌ حجاب: این فقیه کهنسال درباره اصل مسئله پوشش بانوان مسلمانان اظهار داشت:

«از نظر شرع مطهر، حجاب لازم است ... حجاب مورد اهتمام شرع است و آیات و روایات زیادی درباره حجاب آمده است، حجاب در اسلام لازم است و زنان در چارچوبی که شرع مشخص کرده خودشان را بپوشانند... اگر حجاب نباشد افراد به خانواده‌های خود بی‌علاقه می‌شوند و خانواده‌ها متلاشی می‌شوند ... اگر خانمی حجاب نداشته باشد، باید محترمانه نهی از منکر کرد. آمر به معروف و ناهی از منکر باید احکام دین و مسائل عام البلوا را بلد باشد... باید از احکام دین و عقائد اطلاع داشته باشد».

وی در همین رابطه در تذکری به مسئولان کشور یادآور شد:

«مسئولان کاری کنند که جوانان دارای کار و شغل شوند. ازدواج، اشتغال و مسکن جوانان را فراهم کنند. اگر مشکل شغل، مسکن و ازدواج حل شود، معضل بی‌حجابی برچیده می‌شود».

خانواده فقیه

یکی از نکاتی که در باره آیت الله سیدمحمدحسین مرتضوی لنگرودی حائز اهمیت است آن که ایشان در بیت روحانیت و فقاهت بالیده و پدر و سه برادر او از عالمان با تقوا و خدمتگزار بوده‌اند. پدر او مرحوم آیت الله سید مرتضی مرتضوی لنگرودی بوده که در سال ۱۳۰۶ در روستای فتیده لنگرود در گیلان به دنیا آمد. او فرزند سیدحسین بود که مردی زاهد و متقی و ساکن روستای فتیده از حوالی قاضی محله لنگرود بود. سیدحسین نیز فرزند میرسعید لنگرودی از سادات قاضی محله یا قاضی کلاه بوده است. این خانواده سادات حسینی از نسل امام سجاد (ع) بوده و اصالتا اهل تنکابن مازندران بودند و از آنجا به لنگرود گیلان هجرت کردند.

سید مرتضی، از خردسالی در مکتبخانه به علم آموزی پرداخت و تحصیلات حوزوی خود را در مدارس دینی لنگرود، رشت و قزوین ادامه داد و پس از قزوین چند سالی در حوزه علمیه تهران از محضر اساتید بزرگ علوم عقلی و علوم نقلی بهره برد و برای طی مدارج عالی فقاهت به حوزه علمیه نجف عزیمت کرد و از دروس اساتید برجسته بهره‌ها برد و سال‌ها در حوزه علمیه نجف به تدریس اشتغال داشت تا اینکه در سال ۱۳۲۰ به ایران بازگشت و با سکونت در تهران به احیا مدرسه و مسجد حاج ابوالفتح همت نمود. وی تا سال ۱۳۳۲  در تهران به فعالیت‌های علمی و تبلیغی اشتغال داشت و از آن سال تا پایان عمر خود در حوزه علمیه قم به تدریس و تربیت شاگرد پرداخت.

آن عالم با اخلاص که سال‌های اول نهضت امام‌خمینی، سال‌های پایانی عمر ایشان بود، یکی از امضا کنندگان اعلامیه مشترک مراجع و علمای بزرگ حوزه علمیه قم در اسفند ماه ۱۳۴۱ بوده است. در بخشی از آن اعلامیه پنج صفحه‌ای آمده است:

«اینک که (حکومت پهلوی) به وسیله حبس و زجر و اهانت  به طبقات مختلفه ملت – از روحانیت و متدینین – تسلط خود را بر ملت احراز نموده، بدون اعتنا به قوانین اسلام و قانون انتخابات دست به کارهایی زده که عاقبت آن برای اسلام و مسلمین خطرناک و وحشت آور است. (صحیفه امام، ج1، ص15).

جالب اینکه اولین کسی که این اعلامیه را امضا کرده و نام خود را پای آن نوشته مرتضی الحسینی اللنگرودی بوده و چنانکه یکی از فرزندان ایشان نقل کرد، امام‌خمینی از صراحت و شجاعت ایشان شاد شده و او را تحسین کرده است.

آیت الله سیدمرتضی لنگرودی، ۴ فرزند پسر داشته که همگی آنها در کسوت علمای دین بوده و در مراتب و مدارج عالی تحصیل کرده و منشا خدمت بوده‌اند:

1. آیت الله سیدمحمدحسین که شرح حال مختصر او گذشت.

2. آیت الله سیدمحمدحسن لنگرودی که در سال ۱۳۵۰ قمری در نجف متولد شد و تحصیل علم را از نجف آغاز کرد و در تهران ادامه داد. او پس از بهره‌گیری از محضر اساتید دروس فلسفی و فقه و اصول، در سال ۱۳۷۲ قمری به همراه پدر به قوم هجرت کرد و تا پایان عمر خود در این شهر سکونت داشت و پس از بهره‌گیری از دروس اساتید بزرگ از جمله آیت الله بروجردی، امام‌خمینی، علامه طباطبایی، آیت الله گلپایگانی و آیت الله محقق دامان، خود ده‌ها سال به تدریس و تالیف موفق بوده است.

از جمله آثار قلمی او شش جلد کتاب جواهرالاصول است که محصول شرکت در یک دوره درس اصول فقه به صورت اجتهادی و استدلالی می‌باشد

3. آیت الله سیدمحمدمهدی لنگرودی که در سال ۱۳۵۳ قمری در نجف متولد شد و به همراه خانواده به ایران مراجعت و در حوزه علمیه تهران و قم از محضر اساتید بزرگ کسب علم کرد و به ویژه با سفر به کشورهای مختلف در عرصه تبلیغ فعالیت داشته است و آثار علمی متعددی از خود بر جای گذاشته است.

4. سیدعلی مرتضوی لنگرودی که در سال ۱۳۵۴ قمری در نجف متولد شد و به همراه والدین در تهران ساکن شد و تحصیلات خود را در حوزه علمیه تهران و قم انجام داد و به کمک و یاری برادران عالم خود، منزل پدر در قم را به مدرسه علمیه تبدیل کرد و خود در مسجد عشقلی به اقامه جماعت موفق بوده و در کنار تدریس، و به رغم بیماری طولانی مدت، در عرصه تالیف آثار علمی نیز موفق بوده است.

علمای انقلابی گیلان

نکته دومی که در این مجال قابل یادآوری است این که نه تنها حضرت آیت الله سید مرتضی لنگرودی حامی و همراه نهضت امام‌خمینی بوده و هر چهار فرزند عالم و فقیه او در کنار استفاده از محضر فقها و حکمای دیگر، افتخار شاگردی در درس امام‌خمینی را داشته‌اند؛ که بسیاری دیگر از علمای خطه گیلان در طبقات مختلف، ارتباط و همراهی تحسین برانگیزی با ایشان داشته‌اند. با شروع نهضت امام‌خمینی در سال‌های آغازین دهه ۴۰ شمسی، علمای بزرگ و مسن مانند آیت الله ضیابری، آیت الله بحرالعلوم و آیت الله لاکانی با حضرت امام همراهی داشتند و مکتوبات میان امام و آنها، سند زنده و شاهد صادق این مجاهدت می‌باشد.

چنانکه فضلای چندی از شرق تا غرب گیلان سرسبز، شاگردان امام خمینی در دهه ۳۰ بوده‌اند که دهه شکوفایی علمی حوزه علمیه قم به شمار می‌رود؛ یعنی حضرات آیات: محمد محمدی گیلانی، محمدمهدی ربانی املشی، محمدعلی فیض گیلانی، محمدعلی امینیان، محمد ایمانی لاهیجانی، زین‌العابدین قربانی لاهیجانی، عباس محفوظی، سیدمجتبی رودباری، صادق احسانبخش و حسن لاهوتی اشکوری؛ که سال‌های طولانی شاگرد حضرت امام بوده و نیز در سال‌های مبارزه، با استاد و رهبر خود همراه بودند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم، در مناصب و مسئولیت‌های مختلف و مهم موفق به خدمت بوده‌اند. چنان که جناب حجت الاسلام والمسلمین جعفری گیلانی چهره شناخته شده عرصه مبارزه و تبلیغ نیز، از همین یاران و همراهان ثابت قدم امام‌خمینی بوده است.

این ویژگی، یعنی همراهان صادق و حامیان روزهای دشوار امام خمینی، با کمیت و کیفیتی که علما و فضلای گیلانی دارند را نمی‌شود در مناطق و استان‌های دیگر با این گستردگی و پرتعدادی سراغ گرفت.

خداوند در گذشتگانشان را با مقربان خود محشور بدارد و زنده‌های آنها را توفیقات افزون‌تر و حسن عاقبت مرحمت فرماید.

میان تیتر:

-آیت الله مرتضوی لنگرودی نه تنها از شاگردان امام‌خمینی در سال‌های تحصیل در حوزه علمیه قم بوده که از حامیان و همراهان نهضت ضد استبدادی و ضد استعماری ایشان نیز بوده است

- یکی از نکاتی که در باره آیت الله سیدمحمدحسین مرتضوی لنگرودی حائز اهمیت است آن که ایشان در بیت روحانیت و فقاهت بالیده و پدر و سه برادر او از عالمان با تقوا و خدمتگزار بوده‌اند

-افزون بر خانواده فقیه مرتضوی لنگرودی، بسیاری دیگر از علمای خطه گیلان در طبقات مختلف، ارتباط و همراهی تحسین برانگیزی با امام‌خمینی در نهضت اسلامی داشته‌اند