سلمانِ بیت امام، به مناسبت چهلم رحلت آیت الله حسن صانعی؛

سلمانِ بیت امام به مناسبت چهلم رحلت آیت‌الله حسن صانعی؛

محمد رجائی نژاد

اشاره

در گفتاری از پیامبر اسلام(ص) آمده است که «سلمان منّا اهل البیت»؛ سلمان از اهل بیت ماست. چرا حضرت درباره سلمان فارسی که یک ایرانی بود در میان صحابه عرب ایشان، چنین فرمود؟

در پی رحلت آیت‌الله حسن صانعی، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران نیز ضمن تسلیت به خاندان و دوستان ایشان، به بیت شریف امام خمینی هم تسلیت گفتند. گویا مرحوم صانعی هم از اهل بیت امام بوده است. چنین پیشینه‌ای در سیره رهبری ندیده‌ام که با رحلت یاران، حتی اعضای دفتر امام، به بیت امام خمینی نیز تسلیت گفته باشد. در این یادداشت می‌خواهیم ببینیم چه نوع پیوند و ویژگی‌هایی بین حضرت امام و مرحوم حسن صانعی بوده که ایشان نیز از اهل بیت امام محسوب شده است؟

مقدمه

1. پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «سلمان منّا اهل البیت» (مجمع البیان، ج 2، ص 427) سلمان از اهل بیت ماست. در لغت، «اهل» به کسانی می‌گویند که محوری واحد آنها را جمع کرده باشد. مثل کسانی که خویشاوندی نقطه اشتراک آنهاست. یا کسانی که در یک منزل سکونت دارند، و یا دین واحدی آنها را با یکدیگر نزدیک کرده باشد. از طرفی بین اهل یک شخص و اهل بیت یک شخص تفاوت است. اهل بیت در اصل یعنی کسانی که دور او در یک خانه جمع‌اند و با او نسبت فامیلی دارند. (مفردات غریب القرآن، راغب اصفهانی، ص 29) پس تعبیر اهل بیت در این روایت، انتساب نَسَبی یا سَبَبی جناب سلمان با رسول‌الله(ص) نیست. بلکه به معنای نزدیکی به ایشان است. نزدیکی از حیث پندار و کردار و رفتار و ذوب در پیامبر(ص).

سلمان فارسی از روزی که اسلام اختیار کرد و ایمان آورد، شخصیتی به تمام معنی پاک و پاکدست، آزاده، مجاهد و عابد به شمار می‌رفت. او بعداز رحلت پیامبر یکی از هفت نفر تشییع کننده پیکر مطهّر فاطمه زهرا(س) است. این نکته میزان ارتباط و اتصال او به خاندان وحی را نشان می‌دهد. (ابن سعد، الطبقات الکبری، ج 1، ص 34 ش13) بر فزونی روایات در مدح او ادّعای تواتر شده است. (معجم رجال الحدیث، ج 8، ص 198، ش 5338) سلمان نزد عموم یاران پیامبر موقعیت بسیار ممتاز و احترام فوق‌العاده‌ای داشت و ویژگی‌های بسیار دیگر.

2. واژه «صانع» معانی گوناگونی دارد. ازجمله شاگرد و شاگردی‌کردن، آفریننده و سازنده و... (فرهنگ دهخدا؛ فرهنگ فارسی عمید) آیت‌الله حسن صانعی نیز به اسم و به رسم، صانع دفتر امام خمینی بود. از همان روزهای نخست نوجوانی شاگرد مکتب امام و از سازندگان دفتر امام بود. حتی به اعتراف خود امام خمینی «سال‌ها قبل از شروع مبارزات پانزدهم خرداد» (صحیفه امام، ج 21، ص 271) سال 1342. چنانچه در جای دیگر شهادت داده و فرموده‌اند: «شهادت می‌دهم که از اول زمانی که با من آشنا شده و متصدی امور مالی گردیده‌اند، چه قبل از 15 خرداد و تبعید من به خارج، و چه پس از بازگشت از تبعید، و چه اوقاتی که انفرادی متصدی بودند، و چه پس از آن... با کمال صداقت و امانت و صمیمیت بوده و هستند، و دیناری تجاوز و تعدی به وجوه شرعیه ننموده‌اند، و با تمام همت و جدیت و حسن نیت، این جانب را اعانت نموده، و هرگز چشم‌داشت مادی نداشته.» (همان، ج ‌17، ص 131)

امام خمینی او را «برادر و فرزند عزیزم» (همان، ج 21، ص 271) خطاب کرده و «از صمیمی‌ترین و با سابقه‌ترین دوستان وفادار خود در گذشته و حال شمرده» (همان) و تأکید کرده: صانعی امین، صالح و خدمت‌گزار اسلام است و با تمام همت، جدیت و حسن نیت، به ایشان کمک رسانده و بدون چشم‌داشت مادی وظایف خویش را انجام داده و دیناری به وجوه شرعی دست‌درازی نکرده است. (همان، ص 132) در نام‌های دیگر به صانعی، وی را با عبارات و صفاتی مانند زیرکی، دانایی، کم‌حرفی و محتاط‌بودن ستوده و اعلام کرده است که لطافت روح، استعداد، و صداقت وی را فراموش نمی‌کند و وی را سرباز گمنام انقلاب دانسته که از گذشته‌های دور خاطرات تلخ و شیرین مبارزات را با خود دارد و در گرداب مبارزات همیشه دل‌سوخته و در بحران‌ها و فشارها هیچگاه به درستیِ راه و هدف خود تردید نکرده است. (همان، ص 271)

در نزدیکی و از اهل بیت بودن شیخ حسن صانعی نسبت به امام خمینی همین بس که ساواک در گزارش تابستان سال 1344 به آن اشاره کرده و می‌نویسد: محمدباقر لواسانی از تهران با منزل خمینی تماس گرفته و با حسن صانعی صحبت کردند که اهل بیت امام را برای رفتن به مشهد آماده کرده و راهی کنند. (امام در آینه اسناد ساواک، ج 15، ص 374)

3. با این توصیفات به‌درستی باید او را سلمان امام خمینی و از اهل بیت ایشان دانست. بسیار بایسته و شایسته است که چنین اشخاصی مخلص و پاکدست که به گمنامی معروف بودند را دقیق و عمیق شناخت و شناساند. بااین‌که گمنامی و سکوت پنجاه ساله ایشان چنین کاری را سخت می‌نماید؛ اما تلاش ما در این یادداشتِ کوتاه پرداختن به گوشه‌ای از نقش و فعالیت آیت‌الله حسن صانعی، به‌عنوان مسئول امور مالی دفتر امام خمینی است. این‌که، با همه مشکلات و سختی‌های سیاسی ـ اجتماعی دوران مبارزات، تبعید و... چگونه دفتر امام خمینی را با کمک دیگر یاران و علاقه‌مندان سرپا نگهداشتند و به سر منزل مقصود رساندند؟

برای رسیدن به پاسخ این پرسش‌ها، وقتی از خود شخص مرحوم حاج شیخ حسن صانعی نوشته، خاطره و یا مصاحبه چشم‌گیری نیست، اگر هم باشد، بسیار اندک است؛ دیگر دوستانش نیز از او کم گفته‌اند، پس بهترین مدرک در دسترس، مجموعه اسناد ساواک است. برای همین، مقاله حاضر را با تکیه بر فرمایشات امام خمینی، خاطرات یاران انقلاب، به‌ویژه اسناد ساواک پیش برده و به نتیجه می‌رسانیم.

نقش مرحوم آیت‌الله صانعی در دفتر امام خمینی

درباره جایگاه و نقش شیخ حسن صانعی در دفتر امام خمینی، یادگار حضرت امام، آیت‌الله سید حسن خمینی می‌فرماید: «ایشان را شاید بتوان اولین کسی دانست که در دفتر امام خمینی(س) از زمره یاران و همراهان ایشان شد و در مراحل مختلف مسئولیت این دفتر را بر عهده گرفت. بی‌تردید می‌توان این فقید سعید را از زمره نزدیک‌ترین افراد و خاص‌ترین یاران امام به حساب آورد، و از جرگه آنان که مَحرم بسیاری از اسرار امام بودند، برشمرد. نقش برجسته ایشان در استمرار شهریه امام در دوران ستمشاهی و حضور شجاعانه‌اش در بیت امام در قم، آن هم در سال‌هایی که آوردن نام خمینی قرین شکنجه و ناملایمتی بود... از نقاط ارزشمند زندگی آن مرحوم است.» (پیام تسلیت آیت‌الله سید حسن خمینی)

امام خمینی همانند دیگر مراجع، برای رسیدگی به امور مرجعیت، با همه بی‌میلی، مجبور شد دفتر تشکیل دهد. بعدها، جایگاه خاص رهبری، تبعید به نجف و سپس هجرت به فرانسه و بازگشت به ایران و قم، و تشکیل نظام اسلامی، وظایف و مسئولیت‌های دفتر ایشان را بیشتر کرد. برای همین ایشان دارای دفاتر چندی بوده است.

الف) دفتر قم

شکل‌گیری نخستین دفتر مرجعیت امام خمینی در سال 1340 و پس از رحلت مرجع تقلید، آیت‌الله العظمی سید حسین بروجردی آغاز شد. در این دوره نگارش اعلامیه‌ها و بیانیه‌ها، پاسخ‌دادن به نامه‌ها و رسید وجوهات را خود امام خمینی انجام می‌داد و شیخ حسن صانعی تنها در مدیریت بخشی از کارها چون پذیرایی از میهمانان و دید و بازدیدها به ایشان کمک می‌کرد. پس از قیام 15 خرداد 1342 و افزایش مراجعات مردم و انقلابیان، دوسه نفری بر همکاران دفتر افزوده شد. در این زمان نیز تنظیم دیدارها بر عهده شیخ حسن صانعی بود. (پابه‌پای آفتاب، ج 2، ص 63)

با تبعید امام خمینی در 13 آبان 1343 به ترکیه و بازداشت سید مصطفی خمینی، دفتر امام خمینی به مدت کوتاهی بسته شد؛ ولی با رفع موانع، به‌تدریج فعالیت خود را آغاز کرد. بااین‌حال با دخالت و فشار ساواک چندین بار مسئولان دفتر که وکیل امام هم بودند، تغییر کردند و هر کدام به جایی تبعید شدند. (همان، ص 74). سرانجام برادر ارشد امام، سید مرتضی پسندیده در قم مستقر شده و امور دفتر را بر عهده گرفت. (همان، ص 77) و در مدت حضور وی با کمک اعضای دفتر، به‌ویژه شیخ حسن صانعی کارها خوب پیش رفت. اما دفتر امام خمینی به دقت زیر نظر امنیتی‌های رژیم بود و گزارش تمام رفت و آمدها و مراسم سوگواری که در این خانه و دفتر برگزار می‌شد، با جزئیات گزارش شده و در اسناد ساواک آمده است. (امام در آینه اسناد ساواک، ج 15، ص 573 ـ 629) برای همین ساواک در مهر 1346 دوباره اقدام به تعطیلی دفتر، و آقای پسندیده را تبعید کرد. (همان، ص 128 ـ 129) سپس نیروهای امنیتی با هجوم به دفتر و بیت، و کتابخانه امام خمینی در خیابان حجتیه، همه اسناد و مدارک را با خود بردند؛ و رفت و آمد به دفتر و کتابخانه را ممنوع کردند. (همان، 588 ـ 589، 594 ـ 595 و 598) در این زمان کتابخانه امام خمینی با مدیریت چند تن از یاران امام، ازجمله صانعی باز بود و فعالیت می‌کرد. (همان، ج 11، ص 221) با تعطیلی کتابخانه و دفتر، شهریه امام خمینی با هماهنگی حسن صانعی (روحانی، نهضت امام خمینی، ج 2، ص 192) به نام میرزا احمد آشتیانی و پس از ایشان به نام فرزندش میرزا باقر آشتیانی پرداخت می‌شد. (پسندیده، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ص 257، 339 و 345)

تا این‌که پسندیده بهمن سال 49 از تبعیدگاه به قم بازگشت و با برپاکردن جشن میلاد امام رضا(ع) در دفتر، فعالیت دفتر دوباره آغاز شد (همان، ص 180) و به‌رغم خواست ساواک و تبعید چندباره، وی به نمایندگی از امام خمینی ریاست و کارهای دفتر قم را بر عهده گرفت و باز هم صانعی و دیگر یاران امام، به وی کمک می‌کردند. از این پس ریاست پسندیده بر دفتر در قم تا اردیبهشت 1357 ادامه داشت؛ بااین‌که در این بین ساواک برای چندباره ایشان را تبعید کرد. (همان، ص 413 ـ 416)

ب) دفتر نجف

شیخ حسن صانعی بااین‌که تمام وقت در دفتر قم فعال و زیرنظر ساواک بود؛ اما با تبعید دوباره امام از ترکیه به عراق، دلش در هوای نجف پرگشود و عزم سفر کرد. به آنجا رفت و در تشکیل و راه‌اندازی دفتر نجف نیز درخشید. چند ماهی ماند و قصد اقامت همیشگی داشت؛ اما آیت‌الله پسندیده در دفتر قم به ایشان نیاز داشت. برای همین با سفارش و رضایت حضرت امام، صانعی برگشت (خاتم یزدی، 125 ـ 127) و در دفتر قم کمک‌حال آقای پسندیده بود تا بازگشت پیروزمندانه امام خمینی به ایران.

با شتاب‌گیری انقلاب در سال 57 و توافق رژیم بعث عراق و ایران، امام خمینی مجبور به ترک عراق و عازم فرانسه شد. نزدیک به چهار ماهی که آنجا بود، با تشکیل دفتر به معنای محلی برای گرفتن وجوهات شرعی و دفتر امور مالی مخالفت کرد. (پابه‌پای آفتاب، 2 2، ص 288) اما همین زمان در قم، این شیخ حسن صانعی بود که دفتر نیمه تعطیل امام خمینی را به دلیل تبعیدهای پیاپی مسئولان دفتر، باز نگهداشته و با زیرکی خبر بازگشایی دفتر امام را پخش کرد، تاآنجاکه مأموران ساواک شایعه بازگشایی را گزارش دادند. (امام در آینه اسناد ساواک، ج 10، ص 434)

ج) دفتر تهران

با بازگشت امام خمینی به ایران و استقرار در مدرسه علوی، دفتر امور شرعی و وجوهات به مسئولیت رسولی محلاتی در مدرسه رفاه تشکیل شد، (پابه‌پای آفتاب، 2 2، ص 288) ولی به دلیل مراجعه بسیار مردم، این بخش به مکانی نزدیک مدرسه انتقال یافت. (همان) شیخ حسن صانعی نیز خود را از قم به اینجا رساند و به همراه دیگر یاران، دفتر مرجعیت تهران امام خمینی را راه‌اندازی کردند و پس از آن به دفتر قم منتقل شدند. در دفتر مدرسه رفاه شیخ حسن صانعی دیدارهای امام‌خمینی را تنظیم و تصمیم‌های ایشان را به افراد منتقل می‌کرد. (رفیق‌دوست، 157 ـ 159)

د) بازگشت مجدد به قم

با حضور امام خمینی در قم و استقرار در خانه آیت‌الله محمد یزدی به‌عنوان اقامتگاه موقت، دفتر ایشان به دو بخش تقسیم شد: 1. دفتر قدیمی به مسئولیت سید مرتضی پسندیده در همان بیت قدیم امام در محله یخچال قاضی؛ (رجائی نژاد، خانه دیانت، 188) 2. دفتر مستقر در روبه‌روی اقامتگاه امام خمینی، در خانه شهاب‌الدین اشراقی (رجائی نژاد، اوج عزت، 90 ـ 91) با مدیریت حاج سید احمدآقا خمینی که شیخ حسن صانعی نیز در همین دفتر مستقر شد. البته روزهای نخست ورود امام خمینی به قم، بخشی از دیدارهای عمومی ایشان در صحن مدرسه فیضیه و دیدارهای خصوصی و کارهای دفتری به کمک اعضای دفتر مدرسه رفاه تهران، ازجمله صانعی در اتاق‌های بالای کتابخانه مدرسه فیضیه انجام می‌گرفت که با تشکیل دفتر یادشده، به آنجا منتقل شدند. (رسولی محلاتی، خاطرات، ص 118) شیخ حسن صانعی در دفتر جدید قم، وظیفه تنظیم امور دفتر و برقراری ارتباط‌ها و دیدارهای حضرت امام با مردم و مسئولان را بر عهده داشت. (یزدی، 461 ـ 464)

هـ) دفتر جماران

در پی بیماری امام خمینی و انتقال ایشان به تهران در بهمن 58، و بستری‌شدن در بیمارستان قلب، امور شرعی دفتر با سرپرستی رسولی محلاتی به یکی از اتاق‌های بیمارستان منتقل شد. (رسولی محلاتی، خاطرات، ص 120) با بهبود نسبی امام خمینی، ایشان دوران نقاهت را به مدت 75 روز در منزل آقای محمدرضا مشرف در محله دربند تهران گذراند (عارفی، ص 73) و امور دفتری ایشان نیز در طبقه سوم ساختمان محل اقامت قرار داشت. (انصاری، محمدعلی، سرگذشت‌های ویژه...، ج 2، ص 83) پس از استقرار امام خمینی در جماران، دفتر نیز به جماران منتقل شد. (رسولی محلاتی، خاطرات، ص 121 ـ 122) از این پس دفتر جماران با مدیریت سید احمد خمینی و با حضور آقایان حسن صانعی، محمدرضا توسلی، سید هاشم رسولی محلاتی، علی‌اکبر آشتیانی، محمدعلی انصاری، محمدحسن رحیمیان و کسانی دیگر فعال شد. (رجائینژاد، آشنایی با اعضا، 3)

شیوه اداره دفتر امام

از ویژگی‌های دفتر امام خمینی تقسیم کار دقیق اعضای دفتر و دخالت نکردن در کار هم بود. وظایف هر فرد مشخص بود. حکم‌ها و نامه‌های کوتاه مثل تبریک و عزل و نصب‌ها را رسولی محلاتی می‌نوشت و امام خمینی آن را می‌خواند و تأیید می‌کرد. (رسولی محلاتی، خبرگزاری فارس) احکام و پیام و نامه‌های مهم مانند نامه به گورباچف، به املا و انشای امام خمینی و گاه به خط خود ایشان بود. (همان) اجازه علما و احکام ائمه جمعه بر عهده شیخ حسن صانعی و دیدارهای عمومی بر عهده توسلی، و دیدارهای سیاسی و خصوصی را سید احمد خمینی خود تنظیم می‌کرد. (همان)

از سال 1361 به علت فراوانی کار، رسیدگی به امر وجوهات به شیخ حسن صانعی، رسولی محلاتی و رحیمیان واگذار شد. (پابه‌پای آفتاب، ج 2، ص 269 ـ 270) باتوجه به حساسیت امام خمینی به اطلاعیه‌های دفتر که نباید بدون اطلاع ایشان اطلاعیه‌ای صادر، یا استفتائی پاسخ داده شود؛ از این‌رو در 4/4/1362 در نامه‌ای کتبی به اعضای دفتر تأکید کرد تنها شیخ حسن صانعی، رسولی محلاتی و توسلی حق دارند به مسائل به طور شفاهی و یا تلفنی پس از مراجعه به رساله در مسائل غیر واضح پاسخ دهند و نیز این افراد می‌توانند افرادی خبره به مسائل شرعی را برای پاسخ‌گویی معین کنند. (صحیفه امام، ج 17، ص 504) در این زمان امور مالی و وجوهات و کارهای قبوض و اجازات علما و احکام ائمه جمعه نیز با آقایان صانعی، رسولی محلاتی، رحیمیان و... بود و این تقسیم‌بندی وظایف تا رحلت امام خمینی ادامه داشت.

صانعی در اسناد ساواک

یکی از راه‌های شناخت هر شخص، توجه به کنش و واکنش‌های دشمنان و مخالفان اوست. در اینجا با توجه به اسناد ساواک می‌خواهیم ببینیم شخصیت و رابطه شیخ حسن صانعی با امام خمینی را ساواک چگونه دیده و توصیف کرده است.

پس از تبعید امام خمینی، در راستای شناسایی و برخورد با مقسمین شهریه ایشان، ساواک دست به‌کار شد و بیشتر آنها را تهدید و تحدید کرد. مقسمین پس از چاره‌اندیشی تصمیم گرفتند از هر شهرستانی یک روحانی مسئولیت پرداخت شهریه طلاب همشهری خود را برعهده گیرد. در سند شماره «5195/20 هـ 3» ساواک آمده است شهریه طلاب قم برعهده حسن صانعی قرار گرفته است. (امام در آینه اسناد ساواک، ج 9، ص 68) در سندی دیگر «5558/21» ساواک، شیخ حسن صانعی را از معتمدین نام برده است. (همان، ص 76) که بسیار زیرک است و مخفی‌کاری می‌کند؛ چنانچه در گزارش شماره «3101/21» آورده‌اند:

«سید محمود نوری واعظ... اظهار داشت: من... با عده‌ای از افسران برجسته دوست شده بودم و آنان مبالغ زیادی پول به من داده بودند که عیناً به دفتر خمینی تحویل نمایم، و چون هنگام پرداخت وجوه، مشخصات من در آنجا یادداشت شده بود، می‌ترسیدم که مبادا آن مدارک در بازرسی منزل خمینی به دست سازمانی‌ها [ساواک] بیفتد که بحمدالله در تماسی که با اطرافیان خمینی به عمل آوردم، آقای حسن صانعی گفت: نگران نباش... مشخصات افرادی را که با ما حساب دارند محفوظ نگه می‌داریم.» (همان، ص 406)

همین وجوهاتی که به‌سختی و زیر چشمان دقیق و رقیق ساواک جمع‌آوری می‌شد و مبلغ چشم‌گیری می‌شد، مخفیانه توسط یاران امام به نجف و دست امام خمینی می‌رسید. ساواک با عوامل و نیروهای بسیاری که همه‌جا داشت، معمولاً از این فعالیت‌ها خبردار می‌شد و اسامی تک‌تک آنها را به بالادستی‌ها مخابره می‌کردند. در این بین ازجمله افرادی که اشاره کرده، شیخ حسن صانعی است. (همان، ص 451) برای همین تمام ارتباطات صانعی را پیگیری و ثبت و گزارش می‌کردند. (همان، ص 496) تا آنجاکه مسافرت و تفریحات دوستانه و خانوادگی آقای صانعی را رصد و رهگیری می‌کردند. (همان، ج 10، ص 150)

تابستان سال 1352، ساواک برای آگاهی مقامات بالادستی، بولتنی ویژه درباره طرفداران امام خمینی تهیه می‌کند و در آن 26 تن از یاران و اعضای دفتر امام خمینی را تک‌به‌تک و دقیق شناسانده است؛ دومین شخصی که در این بولتن نام‌برده شده، شیخ حسن صانعی است. (همان، ج 11، ص 439 ـ 444)

پس از تبعید امام خمینی، صانعی فقط یک فعال در دفتر امام نبود، بلکه در راستای مبارزات فعالیت‌های دیگری هم داشت. ازجمله دعوت از منبری‌های انقلابی و آگاه و روشنفکر برای سخنرانی در مساجد قم و دیگر شهرها بود که ساواک همین را هم گزارش کرده و نظر داده است. (همان، ص 564، نظریه یکشنبه) او از مبارزان فعالی بود که پیوسته تحت نظر مأموران ساواک بود. (همان، ج 15، ص 607، 609 و 618) ساواک در گزارش‌های خود از وی با عبارت «واعظی ناراحت و افراطی» نام برده است که به نظر ساواک اقدامات ضد ملی او، چون تماس با عناصر ضد رژیم در خارج از ایران و اطلاع‌رسانی به آنان و آشوب‌های سیاسی در میان طلاب قم را انجام داده است. (ربانی شیرازی، ص 172) از دیگر فعالیت‌های صانعی پخش اعلامیه‌های امام خمینی در دوران تبعید امام بود. (ربانی املشی، ص 360 ـ 361) برای همین آدرس دقیق منزل وی در قم به تمام نیروهای امنیتی گزارش شده بود تا بیشتر و دقیق‌تر مراقبت نمایند. (امام در آینه اسناد ساواک، ج 11، ص 598)

ساواک با دسترسی به یک نامه خانوادگی شهاب‌الدین اشراقی، داماد امام خمینی، مطلع می‌شود که آقای شیخ حسن صانعی برای کمک به راه‌اندازی دفتر امام در نجف، به عراق رفته است. (همان، ج 13، ص 438) برای همین بعداز بازگشت، ایشان را بیش از پیش تحت‌نظر گرفته و مراقبش بودند. این مراقبت تا آخرین روزهای حیات ساواک ادامه داشت. چنانچه در 14 دی ماه 1357 که امام خمینی در پاریس بود، ساواک در گزارشی آورده که یکی از دوستان نزدیک حسن صانعی با مبالغ هنگفتی از طریق آمریکا وارد پاریس شده تا به امام خمینی برساند. (همان، ج 15، ص 342) در گزارشی دیگر صانعی را یکی از فعالین در جمع‌آوری پول و ارسال آن به امام در عراق معرفی کرده و خواستار برخورد با وی شده است. (همان، ج 16، ص 35 و 512) برای همین اداره کل سوم ساواک از ساواک قم می‌خواهد که با توجه به دخالت آقایان حسن صانعی و... در امر جمع‌آوری و پرداخت شهریه مربوط به امام خمینی، میزان دخالت آنان و سایر افرادی که در این زمینه فعالیت دارند را تعیین نماید. (همان، ص 40 و 511) هم‌زمان با این درخواست، آقای صانعی و دیگر دست‌اندرکاران شهریه امام به ساواک احضار می‌شوند. (همان، ص 42 و 513 ـ 517 و 546) همچنین ساواک قم طی گزارشی دقیق اسامی تمامی افرادی که در جمع‌آوری پول و ارسال آن به امام در عراق فعالیت می‌کردند را به ساواک تهران می‌فرستد. در این گزارش اسامی 29 نفر، ازجمله صانعی با مشخصات و آدرس و حتی نوع شغل آنها معرفی شده‌اند. (همان، ص 371 و 372)

وقتی ساواک از پرداخت شهریه امام جلوگیری کرد، تصمیم بر این شد که شهریه طلاب مخفیانه و به نام حضرت آیت‌الله آشتیانی پرداخت شود؛ ساواک در گزارشات خود آورد که حضور شیخ حسن صانعی از فعالان بیت امام و مقسمین شهریه ایشان در میان مقسمین شهریه آقای آشتیانی هیچ شبه‌های باقی نمی‌ماند که شهریه آقای آشتیانی مربوط به امام خمینی است. ساواک بر این باور بود که اطرافیان خمینی فعلاً یک نفر [صانعی] را رسماً جزو مقسمین گذاشته و مقداری هم به شهریه اضافه کرده‌اند تا ببینند حکومت چه واکنشی نشان می‌دهد. (همان، ج 18، ص 50؛ ج 19، ص 40)

نتیجه

آنچه که از زندگی، پندار و کردار و رفتار آیت‌الله شیخ حسن صانعی برمی‌آید، و خود امام خمینی و دیگر یاران ایشان نیز به آن اشاره کرده‌اند؛ صانعی ذوب در امام خمینی بود و همه زندگی خود را وقف ایشان کرده بود. در این راه نه از شماتت دیگران رنجید و جا زد، و نه از سختی‌ها و تحدید و تهدیدهای ساواک ترسید. بلکه خالصانه و بدون هیچ حاشیه‌ای چندین دهه در خدمت امام بود و برای او خدمت کرد. چنانکه خود امام و دیگران شهادت داده‌اند، او پاک و پاکدست و پاکدل بود و در گمنامی تمام زیست و دارفانی را وداع گفت. خصوصیات و ارادت و نوع رابطه‌اش با امام خمینی به‌گونهای بوده است که او را می‌توان به سلمان فارسی تشبیه کرد و «سلمان امام» نامید.