عید قربان، عید لقاءالله

عید قربان، عید لقاءالله

حسن پویا

روز دهم ذی الحجه، روز عید قربان یا عید أضحی، یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است. این روز، روز امتحان حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) بوده است. در این روز حضرت ابراهیم(ع) به فرمان الهی فرزندش اسماعیل را به قربانگاه برد تا او را در راه خدا ذبح کند، اما جبرئیل به همراه «قوچی» بر وی نازل شد و حضرت ابراهیم(ع) مأمور به ذبح آن شد. این چنین بود که حضرت ابراهیم و اسماعیل، هر دو از این امتحان بزرگ الهی سربلند بیرون آمدند و ابراهیم خلیل الرحمن لقب گرفت و اسماعیل ذبیح الله. اطاعت این پدر و فرزند در تاریخ ماندگار شد و در قرآن مجید جلوه ای ویژه یافت.

یکی از مستحبات این روز قربانی کردن است، چنانکه بر مسلمانانی که برای حج مشرف شده اند واجب شده است در سرزمین منا، قربانی کنند و دیگران در هر جا که هستند می توانند به این مستحب پر فایده عمل نمایید، تا فقرا  و نیازمندان نیز از آن بهره ببرند.

در شب و روز عید قربان، اعمالی مستحب شمرده شده است از جمله: شب زنده داری، زیارت سیدالشهدا(ع)، غسل، قرائت دعای ندبه، نماز عید قربان، نظافت شخصی، استعمال بوی خوش و...

حاجیان در روز عید قربان موظف هستند ابتدا رمی جمرة عقبی نمایند و سپس به قربانگاه رفته و شتر، گاو و یا گوسفندی قربانی کنند و گوشت آن را بین خود و دیگران تقسیم نمایند تا همگان از این نعمت بزرگ و فراوان بهرمند گردند.

امام خمینی درباره عظمت و جایگاه عید قربان می فرماید:

در اسلام دو عید است که به عنوان عید اسلامی به رسمیت‏‎ ‎‏شناخته شده است: عید شریف فطر عید است برای ضیافة الله ، و عید شریف قربان عید‏‎ ‎‏است برای لقاءالله. و آن عید که ضیافة الله است، مقدمه است برای لقاءالله، و اینکه امر‏‎ ‎‏شده است به حضرت ابراهیم که فریاد بزن تا بیایند پیش تو، برای اینکه راه راهی است‏‎ ‎‏که از طریق ولی الله باید طی بشود.(صحیفه امام، ج 18، ص 118)

نگاه عارفانه امام خمینی به اعیاد اسلامی، نگاهی عمیق به جایگاه دین و آموزه های دینی است. فلسفه احکام الهی و مناسبت ها و جایگاه آنها، از نگاه شخصیتی فقیه، عالم و عارف، فلسفه حقیقت یابی و رسیدن به حقایق دین است. از این منظر؛ عید فطر، عید میهمانی خدا «ضیافت الله»، و عید قربان، عید دیدار الهی «لقاءالله» است.

در این نگاه، عید تنها به خوردن شربت و شیرینی نیست. عید؛ همراهی با ولی خداست برای رسیدن به دیدار خدا. همراه با شاد کردن خود و دیگران؛ و شادی هم برای رسیدن به همین مقصد عالی است، و آن لقای خداست، که حاجی در سرزمین منی باید یا انجام اعمال حج به آن برسد، لکن شرط آن همراهی با ولی الله است، از این رو امام خمینی اضافه فرموده است:

حضرت ابراهیم‏‎ ‎‏- سلام الله علیه ـ ولیّ وقت بود و ولیّ است برای همۀ نسل ها، و رسول اکرم ولیّ اعظم‏ است و ولیّ است برای همۀ عالم، و از راه اینها باید رسید به آنجایی که باید رسید. (همان، ص 118-119)

درباره حکمت قربانی در روز عید قربان در سرزمین منا، با برداشت از مجموعه آیات و روایات در این زمینه، اهل فضل و فضیلت نکاتی را به کسانی که قربانی می کنند، بیان داشته اند ازجمله:

1. با قربانی کردن، حاجی باید گلوی هوی و هوس خود را ببُرد. در این زمینه امام صادق (ع) در ضمن حدیث معروف و بلندی در باره مناسک حج فرمود: ...و اذبح حنجره الهوی و الطمع عند الذبیحه...؛ گلوی هوی و طمع را در هنگام ذبح قربانی، ذبح کن. (مصباح الشریعه، ص49)
2. به سنت عظیم پیامبر اسلام(ص)، با اطعام فقرا و مساکین و نیازمندان عمل کند. چنانکه امام صادق(ع) از زبان پیامبر(ص) نقل فرمود: شعبان ماه من و رمضان ماه خداست. و آن بهار تنگدستان است؛ و خداوند عید قربان را قرار داده است تا بینوایان خود را سیر کنند. پس از گوشت قربانی به آنان غذا دهید.(ثواب الأعمال، ص 119)
3. شکرگزار و یادآور نعمت های بزرگ الهی، که در اختیار او قرار داده است، باشد.
4. اخلاص در عمل را زنده کند و همواره به یاد ایثار و گذشت حضرت ابراهیم خلیل الرحمان باشد.

امام خمینی در این زمینه می فرماید:

حضرت ابراهیم که این عید منتسب به او هست و بنیانگذار ایثار است، صورت عمل،‏‎ ‎‏یک معناست و معنا و محتوای عمل، یک باب دیگر. اینجا صورت عمل هم یک‏‎ ‎‏مشکلی است برای حلّش و یک امری است که فوق طاقت نوع بشر است. اما آن چیزی‏‎ ‎‏که ابراهیم را ابراهیم می کند، مسئلۀ این صورت نیست، مسئله آن سیری است که فرموده‏‎ ‎‏است و منتهی به این مسائل شده است.‏(صحیفه امام، ج19، ص48)

ایشان برای رسیدن به حقیقت قربانی و راهی که حضرت ابراهیم (ع) انتخاب کرد، می فرماید:

آن چیزی که می تواند جلوگیری کند[از بازگشت به گذشته]، یک قدری تفکر در عید قربان و مسائل‏‎ ‎‏قربانگاهی حضرت ابراهیم است، ایثاری که او کرد و از خودگذشتگی ای که او کرد، تدبُّر‏ ‎‏در او و تدبُّر در مسائلی که در حج هست، مسائل حج و همۀ مسائل اسلام، به طوری بین‏‎ ‎‏ابعاد مختلفه جمع کرده است؛ بین عرفان و تعبد، بین سیاست و عبادت، بین مسائل‏‎ ‎‏اجتماعی و سایر مسائل.(همان، ج19، ص350-351)

امام زین العابدین حضرت سیدالساجدین(ع) در دعای چهل و هشتم، با عنوان دعای آن حضرت در روز عید قربان و روز جمعه، نکات بلندی را بیان فرموده و بدینسان با خداوند راز و نیاز می کند:

بارخدایا؛ امروز روزی مبارک است و خجسته؛ و مسلمانان در اقطار زمین تو گرد هم آمده اند. برخی سائلان آمرزش هستند، و برخی طالبان نعت تو، عده ای با دلی پرشوق و امید و جمعی ترسان و لرزان...

سپس به درگاه خداوند عرضه می دارد:

بارخدایا، حاجت به تو آورده ام و امروز بار فقر و فاقه و مسکنت خویش بر دوش کشیده بر درگاه تو فرود آمده ام. درحالی که اعتمادم به آمرزش و رحمت تو بیشتر از اعتمادم به عمل خویش است...

در فراز دیگری چنین دست نیاز به پیشگاه خداوند متعال می برد:

بارخدایا، بر محمد و خاندانش درود فرست و امروز مرا از امیدم ناامید مکن... ای خداوندی که دریای رحمتت پهناور است و عرصة عفو و بخشایش تو عظیم است، ای خدای بزرگ، ای خدای بزرگ، ای خدای کریم، ای خدای کریم، بر محمد و خاندانش درود فرست و رحمت خود را نصیب من کن و به فضل خود بر من مهربان باش و آمرزش خویش بهره من ساز.

بخش پایانی دعای چهل و هشتم در روز عید قربان، جملاتی کوتاه و خواسته هایی برای بهتر زیستن و سعادتمند گشتن است:

بار خدایا، امروز ...

 از تو می خواهم که مرا از عذاب خود در امان داری، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا امان ده.

از تو می خواهم که راهنمای من باشی، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا راه نمای.

از تو می خواهم که یاور من باشی، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا یاری کن.

از تو می خواهم که بر من رحمت آوری، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و بر من رحمت آور.

از تو می خواهم که مرا کفایت کنی، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا کفایت کن.

از تو می خواهم که مرا روزی دهی، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا روزی ده.

از تو می خواهم که مدد فرمایی، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا مدد فرمای.

از تو می خواهم که گناهان گذشته مرا بیامرزی، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا بیامرز.

از تو می خواهم که مرا از گناه مصون داری، پس بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا از گناه مصون دار.

تلاوت این دعای عظیم همچون سایر دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه و تأمل در محتوای آن، راهی به سوی بهتر زندگی کردن است؛ و بیان خواسته هایی است که از زبان امام معصوم جاری شده و مشکل گشای همه لحظات پر فراز و فرود زندگی است. اُنس با کلمات امام سجاد(ع) به ویژه در ایام خاص و بهره مندی از دعاهای زندگی ساز آن حضرت، زمزمه هایی مهربانانه با خداوند متعال و اُنس معنوی، با خالق جهانیان است.

بار خدایا سفره گسترده و پر برگ و بار صحیفه سجادیه امام عابدان، حضرت زین العابدین(ع) را ارزانی ما گردان.