امام و آستان قدس رضوی

امام و آستان قدس رضوی

مهدی حاضری

وجود بارگاه منور و مرقد مطهر امام هشتم شیعیان حضرت امام علی ابن موسی الرضا(ع)از عنایات و الطاف خداوندی در حق مسلمانان سرزمین ایران است. آن حضرت گرچه امام غریب نامیده شده و نسبت به سایر معصومین و اهل بیت پیامبر (ص) از سرزمین آبا و اجدادی خود دور افتاده است. ولی می توان ادعا کرد در حال حاضر ائمه مدفون در مدینه النبی غریب هستند و امام رضا(ع) در جمع شیعیان و ارادتمندان خود به خاک سپرده شده است. گنبد و بارگاه و صحن و سرا و موقوفات و تبرّعات اهدایی به آن حضرت، خود بهترین شاهد این مدعاست.

حضرت امام همواره به زیارت حرم ائمه و معصومین عنایت ویژه ای داشته و زیارت هر شب ایشان در ایام تبعید در نجف و حضور در کربلا و زیارت حرم حضرت سیدالشهدا(ع) در ایام زیارتی آن حضرت و حضور و زیارت مرتب و منظم هفتگی ایشان در حرم حضرت معصومه (س) در طول سال های حضور در قم و اهتمام به زیارت حرم ائمه مدفون در کاظمین و سامراء و حرم عبدالعظیم حسنی، همگی گویای عشق و ارادت آن پیرمرد فرزانه و امام عاشقان به زیارت مشاهد مشرفه  هست. ایشان عنایت ویژه ای به حضرت رضا(ع) داشته و در فرصت هایی که به دست می آوردند به زیارت آن امام مشرف می شدند. خاطراتی که از دوستان و نزدیکان ایشان نقل شده است گویای این مطلب است.  آیت الله شهید محمد صدوقی در خاطرات خود می گوید:

 یک بار که قصد داشتم از قم به مشهد سفر کنم، آیت الله صدر از من خواستند تا دو آقازاده شان نیز همراه من به مشهد بیایند. من نیز قبول کردم و زمانی که به گاراژ رفتیم، دیدیم که امام نیز در آنجا حضور دارند. خلاصه، من به همراه امام و دو آقازاده آیت الله صدر با اتوبوس به سمت مشهد حرکت کردیم. در مشهد، برای اقامت مسافرخانه ای گرفتیم. علما و بزرگان مشهد به خاطر آقازاده های آیت الله صدر و حضرت امام، ما را دعوت می کردند. آقازاده های آیت الله صدر، نوه های مرحوم آیت الله قمی بودند و همان طور که می دانید آیت الله قمی از بزرگان مشهد به شمار می آمدند و در مشهد صاحب کرامت و عظمت بودند. ما نیز این دعوت ها را قبول می کردیم و به دیدار علما و بزرگان می رفتیم، ولی امام خمینی همراه ما نمی آمدند. آن روزها به دلیل گرمی هوا مجبور بودیم پشت بام مسافرخانه بخوابیم. شب ها که از مهمانی باز می گشتیم، مشاهده می کردیم که امام خمینی، رختخوابمان را پهن کرده اند و کوزه آب را هم کنار رختخواب گذاشته اند. صمیمیت و خصوصیات اخلاقی امام، غیرقابل وصف است.(ماهنامه شاهد یاران، شماره 34، ص 47)

حضرت امام  در دیدار با اهالی خراسان و مجاورین بارگاه رضوی اشتیاق خود برای زیارت حضرت رضا را بیان داشته و می فرمایند: شما مهمانهای عزیزی هستید که از محل تجلّی نور، از محل توجّه ملائکة الله ، از‏‎ ‎‏آستان قدس رضوی آمدید و خوش آمدید. خداوند شماها را حفظ کند، و اسلام را به‏‎ ‎‏جدیتهای شما و همۀ ملت به پیش ببرد. و من امیدوارم که با دعای شما در آستان قدس‏‎ ‎‏رضوی موفق بشوم به پایبوس آن حضرت.‏ (صحیفه امام ، ج13، ص426)

ایشان در دیدار با  جمعی دیگر از اهالی خراسان می فرمایند:  ‏‏امروز میهمانهای ما بسیار عزیزند. این میهمان های عزیز از جایی می آیند که دلهای‏‎ ‎‏ملائکة الله به آنجا متوجه است. اصلاً مرکز ایران آستان قدس است. و ما امیدواریم که‏‎ ‎‏همۀ ما را خداوند از خدمتگزاران آستان قدس رضوی ـ سلام الله علیه ـ قرار بدهد. و‏‎ ‎‏شماها چقدر خوشبخت هستید که در آن آستان زندگی می کنید، چه آنهایی که‏‎ ‎‏خدمتگزار مستقیم آستانه هستند و چه آنهایی که در آستان مقدس، خدمتگزار به ملت و‏‎ ‎‏اسلام و جمهوری اسلامی هستند.‏همۀ نیروها، همۀ قدرتها در هر جا هستند، محتاج به توجه خاص حضرت رضا ـ‏‎ ‎‏سلام الله علیه ـ هستند. استاندار و نیروی هوایی و انجمنهای اسلامی و همۀ اینها جزء‏‎  ‎‏کارمندان آن آستان مقدس اند. و شما برادرانی که در آستان مقدس مستقیماً کار می کنید،‏‎ ‎‏از خوشبختی بزرگی برخوردارید که شاید خیلی توجه به او نباشد. (همان، ج16، ص387)

 همچنین در دیدار با جمعی دیگر می فرمایند:ما قدم های شما را بسیار‏‎ ‎‏گرامی می داریم. شما از مرکزی آمدید که مرکز نور است، مرکز علم الهی است، مرکزی‏‎ ‎‏است که باید همه در آن مرکز آستان بوسی کنید، و باید اظهار تأسف کنم که دست ما‏‎ ‎‏کوتاه است، و از شما آقایان، روحانیون و دیگر قشرها مستدعی هستیم که آن جا که رفتید‏‎ ‎‏عرض ارادت ما را برسانید. (همان، ج19، ص63) ایشان در نامه ای خطاب به آیت الله العظمی سید هادی میلانی  می‌نویسند: مستدعی است در مظان استجابت دعوات در مواقع تشرف به آستان قدس حقیر را منظور نظر مبارک فرمایید. (همان، ج1، ص327)

حضرت امام به حفظ موقوفات و اموالی که مردم درطول قرون گذشته در اختیار آستان قدس رضوی گذاشته اند عنایت داشته و نسبت به حیف و میل و تاراج آن در زمان حکومت طاغوت حساسیت ویژه ای داشتند لذا در طول دوران زعامت و رهبری خود بارها دستوراتی را نسبت به  آن ها حفظ و حراست از آن اموال و بهره وری صحیح از آن ها صادر فرموده اند.

با توجه به اینکه پانزدهم فروردین، سالروز صدور حکم تولیت آیت الله شیخ عباس واعظ طبسی برای آستان قدس رضوی است مناسب است به مجموعه مکاتبات و احکام ایشان در خصوص این موضوع  نظری بیفکنیم.

حضرت امام سه روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی طی حکمی خطاب به آقای واعظ طبسی می نویسند:

‏جنابعالی برای سرپرستی آن آستان‏‎ ‎‏مقدس منصوب هستید. لازم است با کمال جدیت و به طور دقیق حفاظت از متعلقات‏‎ ‎‏آنجا خصوصاً کتابخانه و خزینه و محتویات ضریح مقدس و موقوفات و سایر آنچه‏‎ ‎‏مربوط است به آن آستان مقدس بفرمایید، و از حیف و میل و ضیاع‏‎ اموال جلوگیری‏‎ ‎‏نمایید. حضرات خُدام محترم با جنابعالی در این امر لازم تشریک مساعی خواهند نمود. (همان، ج 6، ص143)

البته ایشان در پانزدهم فروردین سال 1359 طی حکمی، رسما آقای طبسی را به عنوان تولیت آستان قدس تعیین کرده و می نویسند:

 جناب مستطاب حجت الاسلام آقای حاج شیخ عباس واعظ طبسی ـ دامت افاضاته ‏

‏‏     نظر به سابقه ای که جنابعالی در ادارۀ امور آستان مقدس حضرت ثامن الائمه‏‎ ‎‏ـ صلوات الله و سلامه علیه و علی آبائه الطاهرین ـ دارید و اعتمادی که در این باره به‏‎ ‎‏جنابعالی می باشد، به سمت تولیت آن آستانۀ مقدسه منصوب می شوید تا با کمال جدیت‏‎ ‎‏و به طور دقیق از متعلقات آنجا خصوصاً کتابخانه و خزینه و محتویات ضریح مقدس و‏‎ ‎‏موقوفات و سایر متعلقات آن آستان مقدس محافظت کامل را بفرمایید و از حیف و میل و‏‎ ‎‏ضیاع اموال جلوگیری نمایید و حضرات خدام محترم نیز با جنابعالی در این امر لازم‏‎ ‎‏تشریک مساعی خواهند نمود و آنچه لازم به تذکر است این مطلب می باشد که هیچ یک از نهادهای جمهوری‏‎ ‎‏اسلامی مانند جهاد سازندگی و همچنین وزارت ارشاد ملی و یا اشخاص عادی، حق‏‎ ‎‏دخالت در موقوفات و سایر متعلقات آستان قدس را ندارد. از خدای تعالی موفقیت‏‎ ‎‏همگان را در انجام وظایف الهی مسئلت دارم. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.‏ (همان ، ج12، ص224)

نکته ای که در این حکم جلب نظر می کند و در موارد متعددی نیز از سوی حضرت امام مورد تاکید قرار گرفته است. حسن نظر و اعتماد و اطمینان ایشان به مرحوم واعظ طبسی است. شناخت حضرت امام از آن مرحوم به سال ها قبل از پیروزی انقلاب بازگشته و ایشان در سال 1343 در نامه ای خطاب به آیت الله العظمی سید هادی میلانی نسبت به دستگیری آقای واعظ اظهار نگرانی کرده بودند (همان ، ج1، ص327)

ایشان وی را مورد اعتماد دانسته و می فرمایند: ان شاءالله کارها زیر نظر آقای طبسی که مورد اعتماد همه می باشند،‏‎ ‎‏خوب و از روی خلوص نیت انجام گیرد. (همان،ج6، ص8) و درجایی دیگر می فرمایند: توفیق جنابعالی را در خدمت به آستان مقدس مولا خواستار و خدای را شکر که‏‎ ‎‏در عصر ما مثل جنابعالی به این سمت مقدس راه یافته، و به جای «ظلمت»، «نور» و به‏‎ ‎‏جای «خیانت»، «امانت» جایگزین گردیده است. (همان ، ج16، ص256)

پس از سوءقصد به جان وی، حضرت امام در بخشی از پیام خود می نویسند:  خداوند تعالی را شکر که توطئۀ جنایتکارانۀ منحرفان از اسلام در بارۀ جنابعالی خنثی‏‎ ‎‏شد 000از خداوند تعالی سلامت و سعادت جنابعالی و سایر متعهدان به‏‎ ‎‏اسلام و خدمتگزاران به جمهوری اسلامی را خواستارم..‏ (همان ، ج17، ص338)

 ایشان در مکتوبی دیگر در تمجید از آقای طبسی می فرمایند: ‎‏مردی خدمتگزار به اسلام و آستان قدس رضوی که در مدت تصدی کوتاهش خدمات‏‎ ‎‏شایان تقدیری به آستان ملکوتی حضرت رضا ـ سلام الله علیه و علی آبائه ـ نموده‏‎ ‎‏است و پرده از چپاولگریهای پنجاه سالۀ رژیم ستمگر پهلوی برداشته است ـ جَزَاه الله ُ عن‏‎ ‎‏الاسلام خیراً ـ ( همان، ج19، ص74)

 ایشان در پایان عمر شریف خود در نامه ای خطاب به آقای طبسی می نویسند: زحمات و تحمل سختیهای شما قبل‏‎ ‎‏از انقلاب تا به ثمر رسیدن آن و تلاشتان بعد از انقلاب برای تثبیت نظام نوپای‏‎ ‎‏جمهوری اسلامی برکسی پوشیده نیست.‏ جنابعالی از چهره های درخشان مدیریت و انقلاب اسلامی در ایران و بخصوص در‏‎ ‎‏استان خراسان می باشید. تمامی مسئولان نظام اسلامی، از جمله جنابعالی باید موانع را از‏‎ ‎‏سر راه برداشته و با صبر و تدبیر بدان گونه که رضای خدا است پیش روند. شما در راه‏‎ ‎‏حق و شیرینِ کمک به مستضعفین و محرومین از هیچ کوششی فروگذار ننموده‏‎ ‎‏و نخواهید نمود. ـ( همان ، ج21، ص60).

نگارنده به عنوان یک ناظر بیرونی که در طول این سال های قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بارها و بارها از طریق زمینی و از مسیرهای مختلف به مشهد سفر کرده و مدتی را در این شهر ساکن بوده و به حرم تشرف یافته است. می توانم بگویم مرحوم طبسی  انصافا خدمات بسیار زیادی در طول سال های مدیریتش بر این مجموعه انجام داده و امکانات و تاسیسات و ابنیه خارج از حد تصوری برای  راحتی زائرین و مجاورین حرم رضوی فراهم آورده است. در آخرین سفر که اینجانب به همراه خانواده در ایام نوروز 1401 موفق به زیارت امام هشتم شدم، می توانم بگویم اگر این  فضاها و امکانات و تاسیسات در طول این سال های ابتدایی پیروزی انقلاب احداث نشده بود، در حال حاضر با این حجم مسافر که از طریق هوایی و ریلی و اتومبیل های شخصی به مشهد وارد می شوند، مشکلات عدیده ای گریبان گیر مسئولان این شهر می شد که رفع آن ها خیلی سخت و طاقت فرسا بود. این جدا از خدمات اقتصادی و سرمایه گذاری های مختلف با اموال و املاک آستان قدس است.

از دیگر خدمات انجام شده توسط آن مرحوم احداث زائر سراهای بزرگ و مجهز در مجاورت جاده های اقصی نقاط کشور برای رفاه حال زائرین امام هشتم است که همگی با پرسنلی خیلی نظیف و منظم با امکانات مجهز آماده خدمت رسانی هستند که انصافا جای تقدیر و تشکر دارد. در اینجا جا دارد گله ای نیز از متولیان مسجد شکر که در محل تجاوز نیروهای متجاوز آمریکایی در صحرای طبس احداث شده بکنیم، متاسفانه علی رغم وجود امکانات و تاسیسات بسیار زیاد، سرویس های بهداشتی آن بسیار کثیف و غیر بهداشتی بود. امید است به این نقیصه جدی رسیدگی کنند      .

حضرت امام برای حفظ اموال و رونق و آبادانی آستان قدس رضوی و استفاده از امکانات آن برای رونق و آبادانی کشور، در مکاتبات متعدد، توصیه های مؤکدی کرده اند که به برخی از آن ها اشاره می شود. ایشان در مورد پیشنهاد مرحوم طبسی برای بازسازی شهر هویزه می نویسند:

‏‏     ‎‏اگر هویزۀ مظلوم با دست جنایتکار صدام، این دشمن سرسخت اسلام و تشیع، به صورت‏‎ ‎‏ویرانه ای درآمد و آن جایگاهِ پروانه های شمعِ ولایت در کشور ثامن الائمه ـ علیه و علی‏‎ ‎‏آبائه الصلوات التحیات ـ چون جایگاه جغدان گردید و مسلمانان عرب مظلومِ آن شهرِ‏‎ ‎‏خون و شهادت، از صغیر و کبیر و مرد و زن، از آتش بیداد این کافر کیش مدعی دوستی‏‎ ‎‏عرب، سوخت؛ چه کس اولی از تولیت آستان مطهر و خدمتگزار مرقد نورانی حضرتش‏‎ ‎‏در ترمیم خرابیها و بنای شهر دوستان معظم اوست؛ و کدام مقام والاتر از مقام ولایت آن‏‎ ‎‏سرور در نوازشِ دوستانِ عزیز او می باشد که خیر خواهان و دوستان محترم آن مقام‏‎ ‎‏مقدس اقتدا به مولای خود کرده و در راه بازسازی خوزستان، و دیگر خرابه های یادگار‏‎ ‎‏این ابر جنایتکار قرن، همت گمارند. و من از نکته ای بس لازم نمی توانم صرف نظر کنم، و‏‎ ‎‏آن درآمد عظیم سرشاری که شهر می سازد، و در مدت تولیت جنابعالی آن همه خدمت‏‎ ‎‏نموده است؛ و مقایسۀ آن با غارتگریهای دودمان پهلوی که این ثروت عظیم را در راه‏‎ ‎‏شهوات و لذات خویش به کار بردند. و چه روسیاهند آنان که از آن رژیم حمایت کرده و‏‎ ‎‏می کنند. (همان، ج16، ص256)

ایشان در حکمی دیگر تعمیر و بازسازی مزار شهید آیت الله سید حسن مدرس را به آستان قدس واگذار کرده و می نویسند:

‎‏شهید بزرگ ما، مرحوم مدرس،که القاب برای او کوتاه و کوچک است،ستارۀ درخشانی‏‎ ‎‏بود بر تارک کشوری که از ظلم و جور رضاشاهی تاریک می نمود و تا کسی آن زمان را‏‎ ‎‏درک نکرده باشد، ارزش این شخصیت عالی مقام را نمی تواند درک کند. ملت ما مرهون‏‎ ‎‏خدمات و فداکاریهای اوست و اینک که با سر بلندی از بین ما رفته است، بر ماست که ابعاد روحی و بینش سیاسی و‏‎ ‎‏اعتقادی او را هرچه بهتر بشناسیم و بشناسانیم؛ وبا خدمت ناچیز خود مزار شریف‏ دور افتادۀ او را تعمیر و احیا نماییم. ( همان ، ج19، ص74)

حضرت امام در پاسخ استفتای آقای طبسی در مورد اموال و موقوفات مختلف آستان قدس می فرمایند:

کلیۀ تصرفاتی که در زمان رژیم پهلوی در آستان قدس رضوی به عمل‏‎ ‎‏آمده، محکوم به بطلان است، و اگر مواردی را وقف کرده و مصارفی برای آن معیّن‏‎ ‎‏کرده اند، چنانچه مصارف مزبور مخالف با مصالح آستان قدس و جمهوری اسلامی‏‎ ‎‏نیست عمل به آنها را اجازه می دهم، و اگر مخالف با آنهاست نایب التولیۀ آستان قدس‏‎ ‎‏مجازند به هر نحو صلاح می دانند در بارۀ آنها عمل کنند.‏ و در مورد دوم نیز حکم سایر املاک آستان قدس را دارد و امر آن با تولیت آستانۀ‏ مقدسه است. و در مورد سوم نیز چنانچه موقوفاتی فروخته شده یا تغییراتی در آنها داده‏‎ ‎‏شده، باید در صورت امکان به حال اول باز گردد، و اگر امکان ندارد با مراعات جهت‏‎ ‎‏وقف در آنها تصرف شود، و اگر وقف بودن آنها ثابت نیست حکم مورد دوم را دارد.‏ ( همان ، ج20، ص60).

حضرت امام در بیستم فروردین 1368 طی نامه ای خطاب به نخست وزیر وقت جناب آقای مهندس میرحسین موسوی، آستان قدس رضوی را معاف از مالیات دانسته ومی نویسند:

 جناب آقای موسوی، نخست وزیر محترم‏

همان طور که قبلاً گفته ام آستان قدس رضوی و شرکتها و مؤسسات وابسته از‏‎ ‎‏پرداخت هر گونه مالیاتی معاف می باشند. نظر اینجانب را به مقامات ذی ربط ابلاغ نمایید. (همان، ج21، ص348).

اهتمام و عنایت حضرت امام به آستان قدس رضوی به حدی بود که ایشان یک نسخه از وصیت نامه سیاسی و الهی خود را پس از اصلاح با حضور تنی چند از مقامات مذهبی و سیاسی کشور لاک و مهر کرده و برای حفظ و نگهداری به آن مکان به امانت فرستاده که پس از ارتحال ایشان در حضور مسئولان ارشد کشور، لاک و مهر آن گشوده و قرائت گردید.  ( همان ، ج20، ص 380-383 و ج21، ص392).‏

از خداوند متعال غفران و علو درجات برای امام عزیزمان و این خادم و یاور شایسته اش که توانست در دوران مسئولیت خود خدمات بزرگی به اسلام و مسلمین و آستان قدس رضوی ارائه دهد مسئلت داریم .امیدواریم همگی شاهد به نتیجه رسیدن و ثمر دهی درخت پربار انقلاب اسلامی و سپردن آن به دست حضرت ولی عصر(عج)باشیم.