عالم آل محمد(ص)

عالم آل محمد(ص)

حسن پویا

علی بن موسی الرضا(ع) ملقب به عالم آل محمد(ص) در سال 148 قمری در مدینه منوره به دنیا آمده، مادر ایشان نجمه خاتون یا تکتم از زنان پرهیزگار و حق شناس بود. امام رضا(ع) حدود سی سال با پدر گرامی اش موسی بن جعفر(ع) زیست و سپس بیست سال امامت کرد، که با سه تن از خلفای عباسی همزمان بود.

بیشتر اصحاب امام کاظم(ع)، جانشینی امام رضا(ع) را پذیرفتند ولی برخی با عنوان «واقفیه» منکر شدند و بر امامت موسی بن جعفر(ع) باقی ماندند.

امام رضا(ع) در سفر اجباری به خراسان و عبور از بلاد مختلف حجاز، عراق و ایران با استقبال مردم مواجه گردید. جایگاه علمی حضرت چنان بود که برخی از دولت مردان عباسی نیز ایشان را از داناترین مردم می دانستند و مأمون عباسی هم به دانش برتر حضرت اذعان داشت و بارها ایشان را آزموده بود. بزرگان اهل سنت نیز ایشان را به دانش فراوان و سخاوت و کرامت می شناختند. از خصوصیات اخلاقی و کرامت‌های امام رضا(ع) می‌توان به فروتنی، خدمتگزاری به اطرافیان، سخن به نرمی گفتن، کم خوابی، روزه داری، توجه به تهیدستان و صدقه به آنان و تلاوت بسیار قرآن اشاره کرد.

امام خمینی(س) حضرت رضا(ع) را مانند سایر معصومین، با استناد به روایت شیخ صدوق در عیون اخبارالرضا(ع) دارای ولایت تکوینیه می دانست و مجسم ساختن تصویر شیر درنده را به عنوان نمونه کرده است.(تقریرات فلسفه، ج3، ص 226)

ایشان در همین موضوع می فرماید:

همه نیروها، همه قدرتها در هر جا هستند، به توجه خاص حضرت رضا ـ سلام الله علیه ـ هستند.( صحیفه امام، ج 16، ص 387) و بارگاه علی بن موسی الرضا(ع) را مرکز ولایت، محل قدس ملکوتی، بارگاه عظیم ملکوتی، مرکز علم و مرکز ملائکه الله می شمارد.(همان، ج 12، ص 106)

امام رضا(ع) امامت و رهبری را حق اهل بیت(ع) می دانست و خلفای ستمکر و خلافت آنان را نامشروع و همراهی با آنان را معادل کفر می شمرد.(وسائل الشیعه، ج 17، ص 191) در عین حال یاران خود را به صبر و بردباری در برابر سختی ها دعوت می کرد.(عیون اخبارالرضا(ع)، ج 2، ص 207) و مأموران خلیفه رفتار ایشان را زیر نظر داشتند، از این رو امام(ع) با تقیه رفتار می کرد.(همان، ص 205)

علی بن موسی الرضا(ع)، محل رجوع مردم و بخصوص علما بود و در بیان معارف دین به ویژه مسائل اعتقادی و بیان سیره و فضایل پیامبر خدا(ص)، جایگاه قرآن و تفسیر آیات مشکل آن، تبیین مسائل اخلاقی و ارزشهای دینی و شرح و توضیح احکام دین می کوشید.(مسند امام رضا(ع)، ج 1، ص 76-425)

آن حضرت(ع) در بیان مسائل، ظرفیت افراد را نیز در نظر می گرفت، چنانکه امام خمینی در شرح حدیث سی و هشتم کتاب شرح چهل حدیث با اشاره به روایتی از شیخ صدوق به این مطلب پرداخته است(ص 632). امام خمینی در کتاب شرح چهل حدیث (ص 340) و آداب الصلاه (ص 240) به نمونه هایی از تفسیر امام رضا(ع) از آیات قرآن کریم اشاره کرده، همچنین در دو کتاب اجتهاد و تقلید (ص 13) و تعادل و ترجیح (ص 184) به چگونگی فهم آیات متشابه با ارجاع به آیات محکم و نیز عرضه احادیث بر قرآن کریم پرداخته است. روایات فراوانی که از حضرت رضا(ع) در موضوعات توحید و تنزیه خداوند، عصمت پیامبران، تحریفات درون دین و سایر مباحث اعتقادی مطرح شده، در آثار امام خمینی همچون شرح دعای سحر، شرح چهل حدیث، آداب الصلاه، همچنین در برخی سخنان ایشان تبلور یافته است.

عالم آل محمد(ص)، علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثناء، در مناظرات علمی با افراد و جریانهای فکری در خراسان آن عصر که اردوگاه ادیان و مذاهب گوناگون بود، به خوبی درخشیده است و با اصحاب افکار و مذاهب و ادیان مختلف مناظره می کرد و بر همه پیروز می شد حتی در مناظره با زندیقان و افرادی که درباره قدرت خداوند تردید داشتند.(توحید صدوق، ص 251) مناظره‌های حضرت با دوگانه پرستان، جاثلیق، بزرگ مسیحیان و قسطاس رومی و هیربدان، متکلم بزرگ زرتشتیان، مناظره با رأس الجالوت بزرگ یهودیان، عمران صابی، بزرگ صابئیان(همان، ص 417 – 441) و سایر بزرگان مذاهب اهل سنت، همه و همه حکایت از دانش سرشار حضرت و معرف شخصیت «عالم آل محمد(ص)» است. مأمون نیز در ظاهر برای معرفی و بزرگی شخصیت علمی حضرت آن مناظره‌ها را با ارباب ادیان و مکاتب برگزار می‌کرد ولی در باطن قصدش این بود که امام(ع) را در آن مناظرات شکست دهد و از چشم‌ها بیفتد.

امام رضا(ع) پس از اینکه به اجبار از مدینه به خراسان آورده شدند و ولایتعهدی مأمون را پذیرفتند، با توجه به اقبال مردم به ایشان و جایگاه بلند علمی و فرهنگی امام، در نهایت مأمون نتوانست تحمل کند و بنابر مشهور در آخر ماه صفر ایشان را به شهادت رساند.

درباره زیارت حضرت رضا(ع) در روایات، فضیلت‌های فراوانی ذکر شده  است، از این رو در تمام ایام سال به ویژه ایام زیارتی مخصوص حضرت و شهادت آن بزرگوار،  مشهدالرضا شاهد حضور انبوه مشتاقان زیارت حضرت می‌باشد.