جایگاه ثقه الاسلام کلینی در آثار امام خمینی

 جایگاه ثقه الاسلام کلینی در آثار امام خمینی

محمدکاظم تقوی

«حدیث» پس از قرآن در شناخت معارف و احکام اسلام جایگاه برجسته ای دارد چرا که به نص روایت متواتر «ثقلین» از زبان رسول اکرم(ص) کتاب و سنت و یا قرآن و عترت دو جویبار جاری و گوارا برای شناخت تعالیم و آموزه های اسلام میباشند تا انسان طالب حقیقت و سالک إلی الله این حجت ظاهر را در کنار حجت باطن داشته باشد، تا حجت بر او تمام باشد.

متأثر از جایگاه و آثار و ثمرات حدیث در فرهنگ اسلامی، در میان گروه های متعدد عالمان دینی و رشته های گوناگون علوم اسلامی، علوم حدیث از جایگاه ممتازی برخوردار بوده و «محدثین» به عنوان خادمان و حاملان و شارحان و مفسران  این منبع اسلام شناسی، از احترام و تکریم ویژه ای برخوردار بوده و میباشند.

در مذهب شیعه و در میان محبان و پیروان ائمه طاهرین(ع)، پس از منبع اولیه حدیثی، یعنی «اصول اربع مائه» ـ اصول چهارصدگانه ـ این کتاب‌هایی که به«جوامع اولیه» شهرت داشته و در قرن سوم و چهارم هجری تدوین و تألیف شده اند، جایگاه و اعتبار منحصر به فردی دارند. یعنی چهار جامع حدیثی: کافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و استبصار، که به همت و مجاهدت علمی سه عالم عظیم القدر یعنی: ثقه الاسلام کلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی، جمع آوری، تدوین و تألیف شده، هم در آثار حدیثی اعتبار بی همتایی دارند و هم مایه و پایه جوامع ثانویه و آثار پسینی حدیثی شیعه شده اند. ولی از میان این چهار مجموعه حدیثی «کافی» کلینی ممتاز و بی نظیر است، چرا که در بردارنده احادیث معارفی و احادیث فقهی، توأمان میباشد و جمع میان فقه اکبر و فقه اصغر کرده است، و این در حالی است که سه مجموعه دیگر تنها احادیث فقهی را شامل می‌شوند. البته شیخ عظیم القدر صدوق المحدثین (ره) آثار حدیثی دیگری در ساحت معارف گرد آورده است و شیخ الطایفه(ره) نیز در علوم گوناگون از تفسیر و فقه و کلام و ... آثار فراوانی تألیف کرده است.

امام خمینی(س) که جدای از شخصیت و کارنامه سیاسی ـ  اجتماعی، عالمی متضلّع و جامع بوده و هم در ساحت فقه اکبر آثار متعدد علمی نوشته و هم در عرصه فقه اصغر کتابهای متعددی پدید آورده، گرچه قرآن در روح و جان او و در آثار علمی او، جایگاه نخست و بی همتایی دارد، ولی بهره بردن از سرچشمه علوم اهل عصمت و استفاده کردن از احادیث پیامبر اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) در آثار علمی ایشان پس از قرآن، جایگاه خاص خود را دارند. ایشان در تألیف کتاب ارزشمند و سازنده «شرح چهل حدیث» همه چهل حدیث این کتاب را از «کافی» ثقه الاسلام کلینی انتخاب کرده و در شرح آنها، آنجاکه از احادیث و سخنان معصومین(ع) بهره گرفته و مدد جُسته، کافی شریف از منابع اصلی حدیثی ایشان بوده است. چنانکه کلینی را با اوصاف متعدد و فاخری توصیف و یاد کرده است. عناوینی نظیر:

شیخ أجل ثقه الاسلام محمدبن یعقوب کلینی صاحب کافی، ثقه الاسلام والمسلمین، فخر الطائفه الحقه و مفدمهم، الامام الاقدم، حجت الفرقه و رئیس الامه، فخر الطائفه و ذخرها، الشیخ الثقه الجلیل، حجت الفرقه و أمامهم، حجت الفرقه و ثقتها، شیخ المحدثین و أفضلهم، الشیخ الاجل و الثقه الجلیل، عماد الاسلام والمسلمین، رکن الاسلام و الشیخ الاقدم و الرکن الأعظم.

حضرت امام در کتاب شرح چهل حدیث خود، پیش از نقل اولین حدیث از کتاب کافی، اجازه حدیثی خود را از مشایخ حدیثی خود تا صاحب کافی به این شکل ذکر کرده است:

أخبرنی إجازه، مکاتبه و مشافهه عدّه من المشایخ العظام، و الثقات الکرام... عن الشیخ الأجل ثقه الاسلام محمدبن یعقوب الکلینی صاحب الکافی...».

تفحص در این کتاب به خواننده میگوید نام ثقه الاسلام کلینی در آن 56 بار ذکر شده است.

چنانکه در کتاب «شرح حدیث جنود عقل و جهل» از او بدین صورت یاد کرده است: «ثقه الاسلام الشیخ الاکبر الاقدم محمدبن یعقوب الکلینی(رضوان الله علیه)

ایشان نه تنها در کتابهای اخلاقی ـ عرفانی خود در نقل حدیث به کافی توجه خاصی داشته که در کتابهای فقهی خود نیز این توجه ویژه به کافی و مقدم داشتن آن بر دیگر جوامع حدیثی شیعه به چشم می‌خورد، چرا که بفرموده ایشان: کافی اتقان دارد و ضبط کلینی نیز از دیگران برتر است: «... مع إتقان الکافی و شدّه ضبط الکلینی»(کتاب الطهاره، ج 3، ص 296)

نکته ای که برای عالمان و محققان علوم اسلامی درس آموز است، جدای از احترام و تکریم مشایخ بزرگواری که با مشقّات زیاد مواریث پیشوایان معصوم(ع) را برای آیندگان تهیه کردند، این درس مهم میباشد که به خصوص در نقل حدیث از معصومین(ع) علاوه بر بحثهای تخصصی مطرح در علم رجال و درایت الحدیث، منبع و مصدر احادیث منقول و مؤلفان و پدیدآورندگان آن آثار هم اهمیت زیادی دارند و بایسته است که عالمان و مبلغان در این سیره به حضرت امام تأسی کنند و احادیث مرویه از حضرات معصومین(ع) را از منابع اولیه و مؤاخذ معتبر و متفن برگیرند و از این طریق اهمیت و حساسیت نقل حدیث از معصوم(ع) را در فرهنگ دینی نهادینه سازند که بهترین نکوداشت و تکریم این عالمان بزرگوار استفاده محققانه و متدیانه از آثار علمی آنان میباشد.