تندیس تقریب

تندیس تقریب

مهدی حاضری

هشتم اسفند ماه سالروز درگذشت یکی از نویسندگان متتبع حوزه علمیه قم است که بیش از شصت سال تلاش و کوشش خستگی ناپذیر برای رساندن پیام اسلام ناب محمدی به گوش جهانیان انجام داد و تا آخرین لحظات حیات، لحظه ای از حرکت در این مسیر باز نایستاد. آری این ایام مصادف است با سالگرد ارتحال روحانی فرهیخته مرحوم حجه الاسلام و المسلمین حاج سید هادی خسروشاهی که سال 1398 در اوایل اسفند بیمار شده و در روز هشتم دار فانی را وداع گفت. او اولین سفیر نظام جمهوری اسلامی ایران در واتیکان بود و سه سال نیز مسئولیت دفتر حفاظت منافع ایران در قاهره را بر عهده داشت. آن مرحوم سعی وافری در نشر اندیشه های عالمان بزرگی نظیر علامه سید محمد حسین طباطبایی، سید جمال الدین اسدآبادی، امام خمینی، سید محمود طالقانی، اقبال لاهوری، محمد عبده، سید قطب، حسن البناء و...داشت.

سعه صدر، خوشرویی و خوش اخلاقی، در کنار وسعت دید و اندیشه ای روشن، به او این امکان را داده بود تا همزمان بتواند با اندیشمندان بزرگی که جهت گیری فکری و عملی آنان بسیار متفاوت و بعضا کاملا متضاد با هم بود، همراهی و همفکری و همنشینی داشته باشد. او همانقدر با آیه الله کاشانی و نواب صفوی و آیه الله طالقانی نزدیک و رفیق بود که با مهندس بازرگان و دکتر یدالله سحابی و حضرات آیات حاج سید ابوالفضل و حاج سید رضا زنجانی مراوده و دوستی داشت.

خسروشاهی هم شاگرد و صحابی نزدیک و مورد اعتماد امام خمینی بود و هم از اطرافیان و مقربان آیه الله شریعتمداری، هم دوست و مددکار آیه الله هاشمی رفسنجانی در انتشار هفته نامه بعثت بود و هم عضو هیئت تحریریه مجله مکتب اسلام، هم با آیه الله مصباح یزدی و موسسین موسسه در راه حق مراوده و همکاری داشت، هم با شهید بهشتی و امام موسی صدر و دکتر ابراهیم یزدی.

 مراودات و ملاقات ها و مکاتبات او با اندیشمندان مسلمان در خارج از کشور از جمله روشنفکران و مبارزان مسلمان و انقلابی در جهان عرب، همچنین کشیش ها و کاردینالهای انقلابی دنیای مسیحیت، خود باید به صورت مستقل و مجزا مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

آن مرحوم با آنکه در تحصیلات حوزوی پیشرفت خوبی داشت و توانسته بود اجازات اجتهاد از بزرگانی نظیر حضرات آیات ابوالفضل زاهدی، آقا سید احمد شبیری زنجانی، آقا شیخ مرتضی حائری یزدی، سید کاظم شریعتمداری، سید صادق روحانی و اجازه روایی از آیه الله سید شهاب الدین نجفی مرعشی و شیخ آقا بزرگ تهرانی دریافت کند ولی به شیوه مرسوم در حوزه برای تدریس و تالیف و تبلیغ عمل  نکرده و بیشتر به دنبال تبلیغ مکتوب و ارتباطات رسانه ای بود. ایشان در خاطرات خود می گوید:

 یکی از دلایل مهاجرت من از تبریز به قم در سن نوجوانی، مخالفت اخوی ارشدم مرحوم آیه الله حاج سید احمد خسروشاهی که سرپرستی مرا بعد از فوت پدر برعهده داشت با خرید و مطالعه روزنامه بود. ایشان مدعی بود دو ریالی که برای خرید روزنامه داده ام اسراف شده و وقتی را هم که صرف مطالعه آن کرده ام تلف شده است. ولی من مطالعه و وقت گذاشتن برای کامل خواندن بسیاری از کتب درسی مرسوم  در حوزه نزد استادان را اتلاف وقت می دانستم و به همین جهت  کمتر کتابی را تا انتها در نزد استاد فراگرفتم بلکه اکثر درس ها را پس از مدتی شرکت در درس استاد،  رها کرده و خودم با مطالعه یاد می گرفتم.

آن مرحوم می گوید روزی مقام معظم رهبری به حجره من در مدرسه حجتیه قم آمده و با مشاهده تعداد زیاد یادداشت‌ها و ترجمه‌ها و تکه‌های روزنامه‌ها و مجلات مختلف در کتابخانه ام گفتند: آقای خسروشاهی! چی می‌شد اگر در حوزه به دوستانی که خیلی علاقه به مسائل فقه و اصول ندارند و این جور خدمات فرهنگی را انجام می دهند، لقب آیت الله بدهند؟ نه این که اینها را هو کنند؟

 او قبل از آنکه موی بر صورتش بروید دست به قلم برده و زندگی نامه پدرش را در اولین سالگرد رحلتش با قلمی زیبا نوشته و به چاپ رسانده بود و بعد از هجرت به قم نیز علی رغم تسلط کامل نداشتن به زبان فارسی، شروع به نوشتن حکایات و نوشته های کوتاه در مطبوعات کرد و خیلی زود در دل اصحاب قلم جای پایی برای خودش باز می کند.

سابقه رفاقت و دوستی حضرت امام با برادرش آیه الله حاج سید احمد خسروشاهی و همسایگی دیوار به دیوار منزل با ایشان در محله یخچال قاضی قم و از همه مهمتر منش و سبک زندگی امام که همواره بسیار نظیف و آراسته با لباسی اتو کشیده و تمییز در اجتماع ظاهر می شدند و برخلاف سایر روحانیون و علمای حوزه با اطلاعات عمومی و فرهنگ روزنامه خوانی و استفاده از رادیو برای کسب اطلاعات آشنا بودند، این فرصت را به او می دهد که هرچه بیشتر با حضرت امام همراه شده و از ایشان کسب فیض کند.

وی در خاطرات خودش می گوید:

در آن سال ها مبلغ دویست تومان بابت تالیف کتاب «دو مذهب» دستمزد گرفته بودم، روزی برای اطمینان از حضرت امام سوال کردم: آیا می توانم با پولی که از وجوهات شرعیه نیست، رادیو بخرم؟ ایشان در پاسخ فرمودند: جنابعالی اگر از وجوهات شرعیه هم بخرید. اشکال ندارد. لذا آن پول را صرف خرید یک رادیوی بزرگ کردم و با آن اخبار رادیوهای مختلف داخلی و خارجی را گوش کرده و اخباری را که مهم بود به صورت کتبی یا شفاهی به حضرت امام و برخی مراجع عظام عرضه می کردم.

بعدا حضرت امام اجازه اخذ وجوهات شرعیه نیز به وی عطا کرده و برخلاف رویه خود که محدودیت های زیادی برای مصرف وجوهات داشته و برای برخی در مصارف نظیر ساخت مسجد و حسینیه و چاپ و نشر کتاب و رساله توضیح المسائل و...  اجازه نمی دادند، وجوهاتی را که مرحوم خسروشاهی صرف نشر و تبلیغ دین کرده بود تایید فرموده و اجازه داده بودند.

آن مرحوم به واسطه مطالعات، تحقیقات و تالیفاتی که در حوزه مسیحیت و فعالیت های ارباب کلیسا در جهان انجام داده بود، پس از پیروزی انقلاب به عنوان اولین سفیر جمهوری اسلامی ایران در واتیکان انتخاب گردید. او در کنار روابط بسیار خوبی که با پاپ ژان پل دوم و اطرافیانش  برقرار کرده بود، فعالیت های زیادی برای رساندن پیام انقلاب در جهان مسیحیت انجام داد، که مورد تایید و تشویق حضرت امام قرار گرفته بود. او در این دوران اقدام به تأسیس مرکز فرهنگی اسلامی اروپا در رم کرد  و مجلات انکوائری، العالم را با همکاری وزارت ارشاد اسلامی منتشر می کرد. وی در خاطراتش می گوید:

 در ایام حضور در واتیکان با کسب اجازه از معاونت مالی وزارت امور خارجه مبلغ یک میلیون تومان از موجودی سفارت را برای فعالیت های فرهنگی مصرف کرده و بعدها در سفری به ایران این مبلغ را از چند بازاری محترم بابت وجوهات شرعیه اخذ و به معاونت مالی وزارت خارجه بازگرداندم. یک سال ونیم یا دوسال بعد از آن که ماموریت من پایان یافت، یکی – دو نفر از آن مومنان که تقریبا نصف آن مبلغ را پرداخته بودند، قبض قبولی حضرت امام را خواستند تا در پرونده محاسبات خود نگه دارند. روزی من به دفتر امام در جماران رفتم و موضوع را با آقای رسولی محلاتی در میان گذاشته و چکی را هم با خود برده بودم که اگر حضرت امام قبول نفرمودند آن را بابت بدهی خودم تقدیم دارم. آقای  رسولی قبوض را نوشته و خدمت امام در اندرونی رفته ولی طولی نکشید بازگشته و با لبخندی فرمودند: حضرت امام  قبض ها را نپذیرفتند. من هم بلافاصله چک را نوشته و روی میز گذاشتم ولی آقای رسولی با خنده گفتند: حالا چه عجله ای دارید؟ یک چایی دیگر بخورید و چک را هم بردارید. حضرت امام قبض قبولی را نپذیرفتند و فرمودند قبض وصولی خدمتشان ببرم تا مهر بزنند.

از ویژگی های منحصر به فرد مرحوم خسروشاهی، نگهداری و ثبت و ضبط دقیق و منظم همه اسناد و مکاتبات و حفظ و نگهداری استادانه از آن ها در طول دوران زندگی است که باعث شده بود برعکس اکثر معاصرانش که خاطرات و مطالب گذشته خود را با تکیه به حافظه بیان می کردند، او با تکیه بر اسناد، خاطرات خود را بیان کند.

مرحوم خسروشاهی در کنار حفظ و نگهداری از اسناد و مکاتبات و عکس ها و سایر اطلاعاتی که روزانه کسب می کرد، تلاش پیگیر و بی وقفه ای هم در کشف مکتوبات مفقوده و یا پنهان شده در بین اسناد دولت های بیگانه یا  کتابخانه ها و موزه های کشورهای دیگر و لابلای اسناد برجای مانده از محققین و سیاسیون از دنیا رفته داشت. گردآوری مجموعه مقالات و آثار مرحوم علامه طباطبایی چاپ شده در مطبوعات داخلی و خارجی که بعضا هیچ نسخه ای از آن ها در اختیار خود آن مرحوم هم نبوده باعث شد در کنار تفسیر 20 جلدی المیزان مجموعه آثار خوبی از ایشان برجای بماند .

همچنین گردآوری مجموعه اسناد و مقالات و مکاتبات سید جمال الدین اسدآبادی در لابلای اسناد خطی و موزه ای کتابخانه های استانبول و قاهره و اسناد موجود در وزارت خارجه انگلیس و گرد آوری و انتشار مجموعه مقالات مربوط به اقبال لاهوری و.... که به طور قطع و یقین اگر آن مرحوم آثار و مکتوبات این بزرگان را کشف و منتشر نمی کرد، کاملا از دست رفته و بعید بود فرد دیگری بتواند به  آن ها دست یابد و برفرض دست یافتن بتواند از محتوای آن ها آگاه شده و در اختیار عموم قرار دهد.

مرحوم خسروشاهی در اوایل دهه هشتاد همزمان با دوران ریاست جمهوری فرزند فاضل و با تقوای امام، حضرت حجه الاسلام و المسلمین حاج سید محمد خاتمی، به مدت سه سال مسئول دفتر حفاظت منافع ایران در مصر بود که از این فرصت نیز کمال استفاده را برده و روابط بسیار خوبی با بزرگان جامع الازهر قاهره و روشنفکران مسلمان مصر و جهان عرب ایجاد کرده و فعالیت تقریبی خوبی داشت که متاسفانه پس از بازگشت وی از سوی مسئولان وقت در کشور پیگیری و دنبال نشد.

ایشان در سال های پایانی عمر تلاش مضاعفی را بکار بسته بود تا هم ساختمان کتابخانه مرکز بررسی های اسلامی  را که خودش  در شهرک پردیسان قم بنیان گذاشته بود تکمیل کرده و به پایان برساند که بحمدالله در هفتم مهرماه سال 1394 موفق به افتتاح آن گردید و هم مجموعه خاطرات مستند خود در خصوص شخصیت های سیاسی و فکری جهان معاصر را که تحت عنوان "حدیث روزگار" تنظیم و تدوین کرده بود به اتمام برساند اما اجل امانش نداد ولی توانست قریب سی شماره از آن را منتشر کند.      

در این سالهای اخیر توفیق دست داد که مکررا به همراه دوستان خدمتش شرفیاب شویم، انصافا گرمی و محبت و تواضع بسیار زیاد و احترام و اکرام میهمان همراه با سهل المؤونه بودن این بزرگوار برای گذاشتن قرار ملاقات و حافظه بسیار قوی و مستند با بیان زیبا و داشتن خاطرات ناب و شنیدنی در کنار صداقت و ادب در گفتار و پرهیز از هرگونه غیبت یا کشف اسرار دیگران و داشتن دست کرم و بخشندگی (به گونه ای که از هیچ جلسه دیداری با ایشان دست خالی خارج نشدیم و همواره علی رغم نداشتن امکانات مالی سعی داشت با آخرین کتاب منتشره خودش یا پاکتی حاوی مبلغی پول و لو اندک ما را بدرقه کند) از ویژگی های خاص آن مرحوم بود که من با توجه به حضور داشتن در مصاحبه های بسیار زیاد با یاران امام  در طی این سال ها، کمتر شاهد جمع شدن همه این ویژگی ها در اشخاص بوده ام.

یکی از بهترین خاطرات من از مرحوم خسروشاهی برگزاری مجلس بزرگداشت دومین سالروز رحلت مرحوم آیه الله اکبر هاشمی رفسنجانی در محل سالن همایش های  دفتر نمایندگی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در دیماه  1397 در قم بود که با حضور و سخنرانی ایشان علی رغم کسالتی که داشتند به نحو شایسته ای برگزار شد. عشق و علاقه بی حد آن مرحوم به دوست و رفیق دیرینه اش آقای هاشمی به ما این اجازه را  داد که بارها مزاحم ایشان شده و برای بهتر برگزار شدن این برنامه هماهنگی کنیم.

ارتباط و همکاری با ایشان تا آخرین ماه حیات آن مرحوم ادامه داشت و تلفنی قرار گذاشته بودیم مجددا دیداری با ایشان داشته باشیم که ناباورانه خبر بیماری و با فاصله ای اندک، خبر اندوهناک درگذشت ایشان را در اوایل اسفند 1398شنیدیم که انصافا بسیار سخت و تألم برانگیز بود. خدایش رحمت کند و او را با موالیانش محشور گرداند و به ما توفیق عطا فرماید تا بتوانیم از سرمایه عظیم معارفی وی در نشر و تبیین اسناد و آثار بزرگان دین و حفظ  انقلاب اسلامی از آفات و انحرافات پاسداری کنیم.