فقهای شورای نگهبان منصوب امام

فقهای شورای نگهبان منصوب امام

 مهدی حاضری

شورای نگهبان نهادی است که به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آن ها در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پیش بینی شده است.

حضرت امام تمام تلاش خود را بکار بستند در همان سال اول پس از پیروزی انقلاب علی رغم همه توطئه های داخلی و خارجی و مشکلات اداره کشور، همه ارکان اداره کشور بر اساس اصول قانون اساسی شکل بگیرد. لذا بلافاصله پس از برگزاری اولین انتخابات ریاست جمهوری در پنجم بهمن 1358 و مشخص شدن رئیس جمهور منتخب مردم، دستور برگزاری انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی از سوی ایشان صادرشد. سپس حضرات آیات سید محمد حسینی بهشتی و سید عبدالکریم موسوی اردبیلی را به سمت های رئیس دیوان عالی و دادستان کل کشور را منصوب کردند.

 ایشان بر اساس اصل 91 قانون اساسی شش فقیه شورای نگهبان را نیز در اول اسفند 58 منصوب فرمودند. طبق گفته فرزند آیه الله یوسف صانعی به نگارنده، حضرت امام حکم کتبی برای این اعضا صادر نفرموده و این مسئولیت به صورت شفاهی از طریق تلفن توسط حاج سید احمد آقا، فرزند امام به این افراد ابلاغ شده است. البته بعدها از سوی امور حقوقی شورای نگهبان این موضوع پیگیری شده و برای این همه افراد یک حکم با متن یکسان تهیه و به امضای حضرت امام رسیده است. به همین جهت احکام حضرت امام برای فقهای دوره اول شورای نگهبان براساس زمان صدور در صحیفه امام موجود نیست و در بخش ضمیمه صحیفه امام تنها حکم آیه الله صانعی به چاپ رسیده که به این شرح است.

بسم الله الرحمن الرحیم‏

‌‏جناب حجت الاسلام آقای حاج شیخ یوسف صانعی ـ دامت افاضاته‏

‌‏     بنابر اصل نود و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی که به منظور پاسداری از احکام‌‎ ‌‏اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها‌‎ ‌‏شورایی به نام شورای نگهبان تشکیل می شود که انتخاب شش نفر از فقهای عادل و آگاه‌‎ ‌‏به مقتضیات زمان و مسائل روز از این شورا به عهده اینجانب می باشد؛ لذا جنابعالی را به‌‎ ‌‏عنوان یکی از شش فقیه به عضویت شورای نگهبان منصوب می نمایم. از خداوند متعال‌‎ ‌‏موفقیت هرچه بیشتر شما را امیدوارم.‏

‌‏روح الله الموسوی الخمینی

‌‏اول اسفندماه 58 /3 ع 2 1400‏ (صحیفه امام،ج21،ص662)

باتوجه به اینکه این مسئولیت شش ساله بوده و در دوره اول بعد از سه سال، سه نفر باید به قید قرعه تغییر کنند و برخی نیز قبل از پایان مسئولیت از دنیا رفته و یا استعفا کرده اند، طی مدت رهبری حضرت امام، در مجموع 12 نفر به این سمت منصوب شده اند.  این افراد عبارتند از حضرات آیات:

 1. حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی

2. مرحوم حاج شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی

3. حاج شیخ احمد جنتی

4. مرحوم حاج شیخ محمد رضا مهدوی کنی

5. مرحوم حاج شیخ غلامرضا رضوانی

6. مرحوم حاج شیخ یوسف صانعی

7. مرحوم حاج شیخ محمد مومن

8. مرحوم حاج شیخ ابوالقاسم خزعلی

9. مرحوم حاج شیخ محمد محمدی گیلانی

10.مرحوم حاج شیخ محمد مهدی ربانی املشی

11. حاج شیخ محمد امامی کاشانی

12. مرحوم حاج شیخ محمد یزدی

این فقها در کنار شش حقوقدان که به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه و با رای نمایندگان مجلس شورای اسلامی انتخاب می شوند، وظیفه تطبیق مصوبات مجلس شورای اسلامی با قانون اساسی و شرع و همچنین نظارت بر برگزاری انتخابات های مجلس و ریاست جمهوری را بر عهده دارند. اسامی حقوقدانان شورای نگهبان در زمان رهبری حضرت امام عبارتست از:

1.   دکتر محمد صالحی.

 2.   دکتر گودرز افتخار جهرمی.

 3.   دکتر محسن هادوی،

4.    سید جلال‌الدین مدنی.

 5.   مهدی هادوی.

6.  خسرو بیژنی.

7.  دکتر علی آراد.

8.  دکتر حسین مهرپور،

9.   حسن فاخری

10.    محمدرضا علیزاده

   11.  احمد علیزاده

12. دکتر حسن حبیبی

با توجه به اهمیت وظائف اعضای شورای نگهبان و جدید بودن این نهاد در کشور، حضرت امام در طول دوران رهبری خود، تذکرات زیادی را به اعضای این شورا، خصوصا فقهای آن بیان فرموده اند که جای پرداختن به همه آن ها نیست ولی برای نمونه به برخی از آن ها اشاره می شود.

v   شما باید ناظر بر قوانین مجلس باشید، و باید بدانید که به هیچ وجه ملاحظه نکنید.‏‎ ‎‏باید قوانین را بررسی نمایید که صددرصد اسلامی باشد. به هیچ وجه گوش به حرف‏‎ ‎‏عده ای که می خواهند یک دسته کوچک مردم ما خوششان بیاید و به اصطلاح مترقی‏‎ ‎‏هستند، ‏‏[‏‏ندهید‏‏]‏‏ قاطعانه با اینگونه افکار مبارزه کنید. خدا را در نظر بگیرید. اصولاً آنچه‏‎ ‎‏که باید در نظر گرفته شود خداست، نه مردم. اگر صد میلیون آدم، اگر تمام مردم دنیا یک‏‎ ‎‏طرف بودند و شما دیدید که همۀ آنها حرفی می زنند که بر خلاف حکم قرآن است‏‎ ‎‏بایستید و حرف خدا را بزنید، ولو اینکه تمام بر شما بشورند.(صحیفه امام، ج13، ص50)

v   ‏‏آنچه مهم است این است که مامی خواهیم مطابق شرع اسلام مسائل را پیاده کنیم. پس‏‎ ‎‏اگر قبلاً اشتباه کرده باشیم باید صریحاً بگوییم اشتباه نموده ایم. و عدول در بین فقها از‏‎ ‎‏فتوایی به فتوای دیگر درست همین معنا را دارد. وقتی فقیهی از فتوای خود برمی گردد‏‎ ‎‏یعنی من در این مسئله اشتباه نموده ام و به اشتباهم اقرارمی کنم. (همان، ج18، ص241)

v   تضعیف و توهین به فقهای شورای نگهبان امری‏‎ ‎‏خطرناک برای کشور و اسلام است. همیشه انحرافات به تدریج در یک رژیم وارد‏‎ ‎‏می شود و در آخر، رژیمی را ساقط می نماید. لازم است همه به طور اکید به مصالح اسلام‏‎ ‎‏و مسلمین توجه کنیم و به قوانین، هر چند مخالف نظر و سلیقۀ شخصی مان باشد احترام‏‎ ‎‏بگذاریم و به این جمهوری نوپا که مورد هجوم قدرت ها و ابرقدرت هاست وفادار باشیم.‏ (همان، ج18، ص431)

v   تذکری پدرانه به اعضای عزیز شورای نگهبان می دهم که خودشان قبل از این گیرها،‏‎ ‎‏مصلحت نظام را در نظر بگیرند، چرا که یکی از مسائل بسیار مهم در دنیای پرآشوب‏‎ ‎‏کنونی نقش زمان و مکان در اجتهاد و نوع تصمیم گیریها است. حکومتْ فلسفۀ عملیِ‏ ‎‏برخورد با شرک و کفر و معضلات داخلی و خارجی را تعیین می کند. (همان، ج21، ص217)

v   باید تمام سعی خودتان را بنمایید که خدای ناکرده اسلام در پیچ و خمهای‏‎ ‎‏اقتصادی، نظامی، اجتماعی و سیاسی، متهم به عدم قدرت ادارۀ جهان نگردد. (همان، ج21، ص217)

حضرت امام همچنین هنگامی که متوجه وسواس بیش از حد اعضای شورای نگهبان در امر نظارت بر سومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخابیه تهران شدند. ابتدا حجت الاسلام والمسلمین حاج محمد علی انصاری را به عنوان نماینده خود برای تعیین تکلیف انتخابات تعیین فرموده تا با هماهنگی نمایندگان شورای نگهبان و وزارت کشور به موضوع رسیدگی کرده و نتیجه را به ایشان گزارش نماید. (صحیفه امام، ج21، ص30)

با تعلل شورا در تایید انتخابات تهران، آنان را مورد عتاب قرار داده و می فرمایند:

‏‌‏ با توجه به گزارشات مختلف و نیز رسیدگی و گزارش نمایندۀ اینجانب در امر‌‎ ‌‏انتخابات‌‏ صحت آن محرز و آن را اعلام نمایید..... کسانی که احتیاط‌‎ ‌‏یا وسوسه ای در امر انتخابات می کنند بهتر است کمال احتیاط را برای حفظ حیثیت‌‎ ‌‏جمهوری اسلامی و اسلام نمایند. (صحیفه امام، ج21، ص36)

ایشان  همچنین توصیه هایی را نیز به صورت خصوصی به فقهای شورای نگهبان کرده اند که بسیار آموزنده است. ایشان در نامه ای خطاب به آنان می فرمایند:

بسمه تعالی‌

حضرات فقهای محترم شورای نگهبان - دامت افاضاتهم‌

با سلام و آرزوی موفقیت برای شما و تمامی آنانی که قلبشان برای پیروزی اسلام می‌تپد. گاهی دیده می‌شود که بعضی از آقایان محترم در مسائلی وارد می‌شوند که موجب وهن شورای نگهبان است. فقهای محترم باید توجه داشته باشند که نباید در مسائلی که مورد درگیری هست وارد شوند. از باب مثال در شأن شورای نگهبان و حتی خود حضرت آقای خزعلی نیست که به افراد مختلف تندی کند. اینکه دیگر روشن است که روی منبر و یا هر کجا حرام است به مسلمانی نسبت کمونیستی داد. بر فرض که ایشان بگوید من نسبت ندادم ولی این را که معترفند که گفته‌اند: می‌گویند، آقای سلامتی کمونیست است. آیا این توهین و گناه بزرگ از شخصی که عضو شورای نگهبان است آن هم به مسلمانی که نماینده مردم تهران است، شرعاً چه صورتی دارد. مادامی که شما اینگونه عمل می‌کنید باز هم توقع دارید جوانان انقلابی تند احترام شما را بگیرند.

آیا شخصی که می‌آید نزد فقهای شورای نگهبان و می‌گوید: اگر گناهی هم کرده‌ام توبه می‌کنم، راه درستی را رفته است یا کسی که روی منبر این توبه را به عنوان ضعف یک نماینده نقل می‌کند؟ بحث بر سر خوبی و بدی نمایندگان و سایر افراد نیست، بحث بر سر راه گناه و کج رفتن است. همه باید توجه کنیم که آلت دست بازیگران سیاسی نشویم. باید سعی شود آقایان به عنوان منبری پرخاشگوی که تا این مرحله حاضر است پیش رود معرفی نشوند.

شما نگویید، آنها به ما بد می‌گویند و ما با این صحبتها جواب آنها را می‌دهیم. آنها که به شما بد می‌گویند، پست مقدس شورای نگهبان را ندارند. شما در مکانی نشسته‌اید که باید خیلی از مسائل را با سکوت و وزانت خویش حل کنید. حواستان را جمع کنید که نکند یکمرتبه متوجه شوید که انجمن حجتیه‌ایها همه چیزتان را نابود کرده‌اند. من به شما آقایان علاقه‌مندم ولی لازم می‌دانم گاهی که مسئله‌ای را می‌بینم تذکر دهم. والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته.

روح‌الله الموسوی الخمینی‌                                      (صحیفه امام،ج21، ص 612)