امام خمینی و نماز جمعه تهران

امام خمینی و نماز جمعه تهران

مهدی حاضری

24 دیماه مصادف است با سالروز انتصاب مقام معظم رهبری، آیه الله سید علی خامنه ای  از سوی امام خمینی به سمت امامت جمعه تهران ، لذا مناسب است مروری داشته باشیم به اقامه نمازجمعه تهران در دوران حیات حضرت امام و برخی حواشی آن.

آیه الله حسینعلی منتظری در خاطرات خود ضمن اشاره به توصیه ایشان به امام برای صدور فرمان برپایی نمازجمعه در زمان رژیم شاه، می گویند: بعد از انقلاب هم من به مرحوم امام گفتم الان که قدرت دست شماست دستور بفرمایید که نماز جمعه شروع شود، البته من اسم مرحوم آقای طالقانی را به عنوان یکی از افرادی که می‎توانند در تهران اقامه نماز جمعه کنند خدمت امام آوردم، گویا امام بعدا پیغام داده بودند که ایشان در تهران نماز جمعه را شروع کنند، البته در همان وقت امام به من گفتند شما راجع به تعیین و نصب ائمه جمعه خودتان این کار را شروع کنید که در ابتدا من برای شهرها امام جمعه تعیین می‎کردم.( خاطرات آیه الله منتظری، ج1، ص443).

پس از آنکه حضرت امام تصمیم به اقامه نماز جمعه در سراسر کشور گرفته و آیه الله سید محمود طالقانی را  مامور به اقامه آن کردند، اولین نماز جمعه تهران پس از پیروزی انقلاب در تاریخ پنجم مرداد 1358 در زمین چمن دانشگاه تهران با حضور جمع کثیری از مردم و مقامات کشوری و لشکری برگزار گردید. بیان شیوا و حماسی مرحوم طالقانی که حضرت امام در وصفش فرمودند: "زبان گویای او چون شمشیر مالک اشتر؛ بُرنده بود و کوبنده".(صحیفه امام، ج9، ص486) و حسن سابقه و طول دوران مبارزه اش، جایگاه معنوی او را در نزد عموم مردم خصوصا روشنفکران ومبارزین بسیاربالا برده بود. حضرت امام که از دور ناظر بر برگزاری این رویداد تاریخی بودند متوجه برخی اشکالات در نحوه اقامه نماز جمعه می شوند، حجه الاسلام و المسلمین مسیح بروجردی نوه حضرت امام برای نگارنده تعریف می کرد: یک روز امام،  خواهرم لیلا را نزد خود خوانده و برخی نکات فقهی مربوط به نماز جمعه را به او آموزش داده و بعد از آن خودشان شخصا شماره تلفن منزل آقای طالقانی را گرفته و زمانی که مطمئن شدند آقای طالقانی خودشان پشت خط هستند، گوشی را به خواهرم داده و او به صورت ناشناس نکاتی را که امام به او آموزش داده بودند به آقای طالقانی گفت وایشان ضمن پذیرش آن ها، از او بسیار تشکر کردند.

پس از رحلت ناگهانی وغیر مترقبه آیه الله طالقانی در نوزدهم شهریور 1358، حضرت امام،  آیه الله منتظری را به این منصب برگزیدند. حکم امام بدین شرح است:

  بسم الله الرحمن الرحیم

خدمت جناب مستطاب حجه الاسلام والمسلمین آقای منتظری دامت افاضاته

مرحوم مجاهد بزرگوار آقای طالقانی پس از عمری مجاهدت و پاسداری از اسلام به رحمت خداوند پیوست و ما را سوگوار کرد. تکلیف پاسداری از اسلام به عهده همه ماست و من شما را که مجاهدی بزرگوار و فقیهی عالیقدر می‎دانم برای دژ محکمی که آن فقید سعید پاسدار آن بود انتخاب و منصوب نمودم. نماز جمعه که نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلام است باید هرچه شکوهمندتر و پرمحتواتر اقامه شود. ملت گمان نکند که نماز جمعه یک نماز عادی است؛ نماز جمعه با شکوهمندی که دارد برای نهضت کوتاه عمر ما یک پشتوانه محکم و در پیشبرد انقلاب اسلامی عامل موثر و بزرگی است. ملت عظیم و عزیز با شرکت خود باید این سنگر اسلامی را هرچه عظیم تر و بلندپایه تر حفظ نماید تا به برکت آن توطئه های خائنانه و دسیسه های مفسدان خنثی شود. از خداوند تعالی دوام نهضت و عظمت اسلام را خواستارم.

‏21 شهریور ماه 1358 - روح الله الموسوی الخمینی

در آن ایام آیه الله منتظری ریاست مجلس خبرگان قانون اساسی را برعهده داشته و ساکن تهران بودند و پس از پایان مجلس خبرگان و برگزاری رفراندوم قانون اساسی، در آذرماه 1358، آقای منتظری عازم قم شده و از این سمت استعفا می دهند. متن استعفای ایشان بدین شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم

محضر مقدس آیت الله العظمی حضرت امام خمینی مدظله العالی

پس از سلام به عرض می‎رساند ضمن تجدید تشکر از اینکه حضرتعالی اینجانب را به عنوان امام جمعه تهران نصب فرمودید، چون من علاقه مفرط دارم که در حوزه علمیه قم باشم و به مباحثات و مذاکرات علمی ادامه دهم لذا از محضر حضرتعالی تقاضا می‎کنم یک نفر از آقایان واجد شرایط را به عنوان امام جمعه تهران برای ادامه نماز جمعه در دانشگاه تعیین فرمایید. ادام الله ظلکم

‏23 دیماه 58 برابر با 24 صفر 1400ه. ق ‏حسینعلی منتظری

 آیه الله منتظری می گویند:

وقتی می‎خواستم به قم بیایم رفتم خدمت امام و گفتم کار مجلس خبرگان قانون اساسی تمام شده و من عازم قم هستم، فردی را برای امامت جمعه تهران مشخص کنید، گفتند: "شما خودتان مشخص کنید من کسی را در نظر ندارم "، من گفتم: "فکر می‎کنم آقای خامنه ای برای این مسئولیت مناسب باشد"، ایشان فرمودند: "من در این موضوع دخالت نمی کنم ". حاج احمد آقا هم آنجا بود گفت: "شما آقای گلزاده غفوری را برای این مسئولیت معرفی کنید"، ...من به احمد آقا گفتم: "آقای خامنه ای برای امامت جمعه مناسبترند چون رکن نماز جمعه خطبه است و ایشان در خطابه تسلط دارند".  بعد در نماز جمعه هم صحبت کردم و گفتم رکن نماز جمعه خطبه است و آقای خامنه ای بهتر از من خطبه می‎خوانند، احمد آقا می‎گفت وقتی امام از تلویزیون این صحبت شما را شنیدند که می‎گویید ایشان بهتر از من خطبه می‎خواند گفتند "این را می‎گویند آدم بی هوا"؛ بالاخره من آقای خامنه ای را معین کردم، یک نماز هم پشت سر ایشان خواندم و بعد آمدم قم.

حضرت امام در تاریخ 24 دیماه 1358 حضرت آیه الله خامنه ای را به این سمت منصوب کردند، متن حکم امام بدین شرح است:

«بسم الله الرحمن الرحیم‏

خدمت جناب مستطاب سید الاعلام و حجت الاسلام آقای حاج سید علی خامنه ‏ای- دامت افاضاته‏

چون حضور جناب مستطاب حجت الاسلام و المسلمین آقای منتظری- دامت افاضاته- در حوزه مقدسه قم لازم بود و ایشان انصراف خودشان را از امامت جمعه تهران اعلام نمودند، جنابعالی که بحمد الله به حُسن سابقه موصوف و در علم و عمل شایسته هستید به امامت جمعه تهران منصوب می ‏باشید. از خداوند متعال، توفیق جنابعالی را در ارشاد و هدایت مردم خواستارم.

و السلام علیکم و رحمة الله.

25 صفر 1400 / 24 دی ماه 58 روح الله الموسوی الخمینی» (صحیفه امام؛ ج ‏12، ص116  )

انتصاب آقای خامنه ای به این منصب در آن مقطع، بسیارغیرمترقبه بود وباعث رشک و حسادت یکی از شاگردان قدیمی ومعروف حضرت امام گردید و او به قدری از این بابت ناراحت شد که اعتراض خود را به صورت علنی همه جا بیان می کرد. این شخص به همه سوابق و صلاحیت های علمی و مبارزاتی خودش پشت پا زده و در حالی که مسئولیت قضایی مهمی نیز در کشور داشت، رسما وعلنا به جرگه ضد انقلاب پیوست و با فرار کردن از کشور و پناه بردن به دامان صدام حسین، هر روزساعت ها از طریق برنامه فارسی رادیو عراق  به حضرت امام و مسئولان نظام از جمله مقام معظم رهبری و فرمانده جنگ مرحوم آیه الله هاشمی رفسنجانی و رزمندگان اسلام بدترین فحشها را با کلمات رکیک نسبت می داد و با حضور در جمع اسرای ایرانی در اردوگاه های عراق، آن ها را تشویق به درخواست پناهندگی یا پیوستن به مزدوران و نیروهای سازمان مجاهدین خلق در عراق می کرد. او با همه خیانت ها و رذالت هایش پس از رحلت امام به ایران بازگشت و مورد عفو مقام معظم رهبری قرار گرفت.

آیت الله خامنه ای در منصب امامت جمعه بسیار خوش درخشید وخطبه های ایشان مورد توجه حضرت امام  قرار گرفت، خصوصا خطبه های نماز جمعه 24 اسفند سال 1363 ایشان که صدام تهدید به بمباران نماز جمعه تهران کرده بود وهمزمان با پرواز هواپیماهای عراقی، بمبی که توسط منافقین در فرش نماز کار گذاشته شده بود منفجر شد. در این جنایت که ساعت 12 و 29 دقیقه صورت گرفت، آقای خامنه ای در حال ایراد خطبه‏ های نماز بودند، پس از انفجار بمب، ایشان با صلابت و بدون هیچ گونه تزلزلی به خطبه‏ هایشان ادامه دادند.نمازگزاران نیزلحظاتی  پس از وقوع انفجار، فریادهای الله اکبر سردادند و با شعارهای مرگ بر منافق، منافقان کوردل را عامل این جنایت خواندند.

امام راحل(س)  پس از این اقدام تروریستی، در صحبت هایشان به این مساله اشاره کردند که « روز جمعه را که آن طور با شکوه، با نورانیت، با استقامت گذشت. آن طور مردم با طمأنینه، با آن صداهایی که می‏آمد، با آن رگبارهایی که می‏آمد، من ملاحظه می‏کردم، نگاه می‏کردم، مخصوصاً نگاه می‏کردم ببینم در بین مردم چه وضعی هست، ندیدم حتی یک نفر را که یک تزلزلی درش پیدا باشد. و آن وقت امام جمعه آن طور با آن طنین قوی صحبت کرد، مردم آن طور گوش کردند، آن طور فریاد زدند که ما برای شهادت آمدیم.(همان، ج19، ص195)

همچنین حضرت امام به مباحثی که در خطبه های نماز جمعه تهران توسط آیه الله خامنه ای در 16دیماه سال 1366 مطرح شده بود واکنش نشان داده و طی پیامی ضمن تمجید از ایشان، به صورت مفصل مطالب مطرح شده در خطبه های ایشان را نقد کرده و نظر فقهی خود را بیان کردند، که بلافاصله آقای خامنه ای طی نامه ای اطاعت کامل خود را از نظرات و فتاوی ایشان اعلام کرده و حضرت امام نیز طی نامه دیگری فرمودند:

 جنابعالی را یکی از بازوهای توانای جمهوری اسلامی می‏ دانم و شما را چون برادری که آشنا به مسائل فقهی و متعهد به آن هستید و از مبانی فقهی مربوط به ولایت مطلقه فقیه جداً جانبداری می‏ کنید، می ‏دانم و در بین دوستان و متعهدان به اسلام و مبانی اسلامی از جمله افراد نادری هستید که چون خورشید، روشنی می‏ دهید. (همان، ج20، ص455)

پس از حادثه انفجار بمب دست ساز توسط گروهک فرقان در مسجد ابوذر تهران در ششم تیرماه سال 1360 که به مجروحیت شدید وجانبازی آیه الله خامنه ای منجر شد، حضرت امام، آیه الله اکبرهاشمی رفسنجانی را در غیاب آقای خامنه ای، مامور اقامه نماز جمعه تهران فرمودند. آقای هاشمی سلسله بحث های مفصلی را تحت عنوان عدالت اجتماعی در نماز جمعه آغاز کرد که  مدتی طولانی ادامه یافت و منجر به بحث های بسیار جدی در فضای سیاسی اجتماعی جامعه شده و مخالف وموافق بسیاری پیدا کرد.

پس از سلسله حوادث تروریستی طی سال های 1360و1361 که منجر به شهادت جمع کثیری از مسئولین وائمه جمعه کشور گردید، حضرت امام اجازه دادند از دیگر علمای مورد وثوق  نیز برای اقامه نماز جمعه در تهران  دعوت شود و لذا حضرات آیات سید عبدالکریم موسوی اردبیلی رئیس دیوان عالی کشور، محمد یزدی، نایب رئیس مجلس شورای اسلامی، محمدرضا مهدوی کنی و محمد امامی کاشانی از اعضای فقهای شورای نگهبان و مهدی ربانی املشی دادستان کل کشور نیز به تناوب در تهران نماز جمعه می خواندند و به این صورت تعداد ائمه جمعه تهران در زمان حیات حضرت امام به نه نفر رسیده بود.

از اختصاصات  نماز جمعه تهران در زمان حیات امام، ابراز احساسات و شعارهای انقلابی مردم در نماز جمعه بود که توسط مکبّر نماز جمعه سرداده می شد. وی  بسیار با شور واحساس برخاسته از تمام وجود، شعارهای انقلابی را سر می داد و شور و حال وصف ناپذیری در نماز گزاران  جمعه ایجاد می کرد به گونه ای که او را وزیر شعار می نامیدند. مرحوم مرتضی مرتضایی فر از دوستان و اطرافیان آیه الله سید محمود طالقانی بود که از بدو ورود حضرت امام به ایران با ایشان همراه شد و اولین فردی بود که تکبیر گفتن حضار برای تایید بیانات سخنرانان را در ایران باب کرد، وی در خاطرات خود می گوید:

 روز دوازدهم بهمن هنگامی که حضرت امام در حین سخنرانی خود در بهشت زهرا، جملات معروف: «من، دولت تعیین می کنم و من توی دهن این دولت می زنم» را بیان کردند. برخی از حضار شروع به کف زدن کردند، من نیز در ابتدا کف زدم ولی ناگهان به خود آمده و با صدای بلند شروع به تکبیر گفتن کردم ومردم نیزتبعیت کردند، از آن تاریخ به بعد این روش در همه سخنرانی های مسئولین نظام مرسوم گردید.

حضرت امام نسبت به شعارهای داده شده در مراسم نماز جمعه تهران نیز حساس بودند. آقای حاج عیسی جعفری مستخدم بیت امام می گوید: زمانی که نمایندگان حضرت امام برای ابلاغ پیام ایشان به میخائیل  گورباچف در مسکو حضور داشتند، از محل نماز جمعه تهران با بیت امام  تماس گرفته و گفتند که از امام بپرسم آیا امروز شعار مرگ بر شوروی بدهیم یاخیر؟ من از ایشان این موضوع را سوال کردم، حضرت امام ابتدا  فرمودند: نه نگویند ولی هنگامی که داشتم از اتاق خارج میشد مرا صدا زده و گفتند: بگو از آقایان هاشمی یا خامنه ای سوال کنند.