معرفی کتاب(3)
مصباح الهدایه إلی الخلافه و الولایه
محمدکاظم تقوی
امام خمینی(س) در همان سال‌هایی که سخت کوشانه از درس‌های بزرگترین اساتید فقه و اصول و فلسفه و عرفان، در حوزه علمیه قم بهره می‌برد و حقایق و معارف الهی را بر جان خود می‌نشاند، در کنار تحصیل، تدریس علوم یادشده و متون درسی آن رشته ها را نیز به صورت جدی وجهه همت خود ساخته بود. اما تحصیل پردامنه و نیز تدریس مؤثر و سازنده، مانع از قدم گذاشتن در عرصه قلم زدن و تألیف آثار علمی فاخر نگردید و ایشان به استناد تاریخ نگارش کتابهایشان، از سال 1307ش که قلم تألیف به دست گرفتند، به مدت پنجاه سال مستمر در حال تألیف در علوم عقلی و علوم نقلی بوده، و وقوع انقلاب اسلامی و بنیانگذاری نظام جمهوری اسلامی ایران بود، که ایشان را از حوزه های درس و بحث و تألیف جدا کرد. گرچه نامه‌ها، احکام و پیام‌های کوتاه و بلندشان تا آخرین روزهای حیات، خود صفحه ای دیگر از نگارش و تألیف است.
حضرت امام پس از تألیف کتاب شرح دعای سحر و نیز نگارش تعلیقات خود بر کتاب فوائد الرضویه، درگام سوم کتاب «مصباح الهدایه إلی الخلافه و الولایه» را نوشت.
این اثر که مؤلف از آن به «رساله» تعبیر کرده، در سال 1309 ش نوشته و در 122 صفحه چاپ شده است، کتابی که چراغ روشنگری است که طالبان معرفت و مشتاقان حقیقت را به سرچشمه «خلافت محمدیه(س)» و «ولایت علویّه(ع)» رهنمون می‌شود. هدف اصلی این کتاب تبیین مقام «خلافت» و «ولایت» به معنای عرفانی و در اصطلاح عرفان نظری میباشد. البته «این کتاب گرچه برای تبیین مسأله ولایت انسان کامل و توضیح مقام والای حقیقت محمدیه(ص) و خلافت عظمای الهی نوشته شده، ولی در سیری کامل فراز و فرود جهان بینی ژرف و پیچیده عرفان نظری را با شیوه ای شیوا عرضه کرده است.» (درسنامه عرفان نظری امام خمینی، ص 48)
امام خمینی مباحث و مطالب دقیق و ظریف عرفانی را با «نثری پخته، فنی و شیوا که پیچیدگی های مباحث و دیدگاههای عرفانی را با قلمی روان» آسان میکند، «به مخاطب تقدیم میکند. مصباح الهدایه چونان متنی درسی، موجز با پختگی و دشواری متون خلاصه و فخیم علمی، با نثری مسجع، که در بیشتر موارد، هر دو قطعه از عبارتها به واژه هایی هماهنگ و قافیه دار ختم می‌شوند، نمود روشن توانایی نگارنده است.»(همان، ص 49)
خواننده کتاب مصباح الهدایه، سریان خلافت و ولایت در عوالم غیب و شهود و مراتب نزول و صعود و پاره ای از مقامات نبوت را البته با رمز و اشاره ـ در این کتاب مشاهده میکند. در این کتاب نویسنده عارف، آیات و احادیث زیادی را شرح عرفانی کرده و با استفاده از مبدء علوم ربانی و وحی الهی تفاوت میان عرفان شیعی را با دیگر مکاتب عرفانی نشان داده است. در این کتاب أنظار و آراء فلاسفه و عرفای بزرگ مطرح و مورد بررسی قرار گرفته است، نظرات نویسندگانی نظیر أثولوجیا، ابن سینا، سهروردی، صدرالمتألهین، محی‌الدین عربی، قونوی، قاضی سعید قمی، قمشه ای و شاه آبادی، اما «منابع عمده حضرت امام(س) در نگارش این کتاب، متون عرفانی، به خصوص مکتب ابن عربی، و آثار حکما، به طور خاص حکمت متعالیه» بوده است.(فروغ معرفت، ج 1، ص 312)
نویسنده کتاب مصباح الهدایه را در دو «مشکات» سامان داده که مشکات اول آن در بیان بعضی از اسرار خلافت محمدّیه و ولایت علویّه در مرتبه بطون، یعنی «حضرت علم» میباشد، و مشکات دوم عهده دار بیان بعضی از اسرار خلافت و ولایت و نبوت در نشئه عینی یا عالم امر و عالم خلق میباشد که «ظهور» و «شهادت» هم به شمار می‌رود.
نویسنده در هر دو مشکات، مطالب را در قالب «مصباح» هایی بیان کرده است. البته او در مشکات دوم از عنوان‌های دیگری نیز برای بیان مطالب استفاده نموده است، یعنی افزون بر عنوان «مصباح» از تعابیر و عناوین«نور»، «مطلع» و «ومیض» نیز بهره برده است. مطالب و مباحث مشکات اول، در قالب 56 مصباح نوشته شده ، و مشکات دوم در 3 مصباح ساماندهی گردید، که مصباح اول در قالب 21 «نور» و مصباح دوم در 13«مطلع» و مصباح سوم در 12 «ومیض» لباس تحقیق پوشیده است.
«ومیض» به معنای درخشیدن برق است، «گویا هدف از آن اشاره به تاریکی عالم خلق است که نبوت و خلافت ولایت الهی چونان برقی درخشان روشنگر اسرار ربوبی میباشد.»(درسنامه عرفان نظری امام خمینی، ص 53)
لیله القدر، حقیقت عماء، قضا و قدر و بدأ، قاعده بسیط الحقیقه، وضع الفاظ برای روح معانی و اسفار اربعه بخشی از مباحث می‌باشند.
امام خمینی در خاتمه رساله مصباح الهدایه به دوستان روحانی و معنوی با تأکید شدید توصیه میکند که اسرار عرفانی را برای کسانی که اهل آن نمی‌باشند، مطرح نکنند، چرا که علوم باطن شریعت از نوامیس الهیه میباشد که پنهان داشتن آن از دسترس اشخاص بیگانه از این مطالب، واجب است. کلام لطیف ایشان چنین است:«خاتمه و وصیّه»
وصیت حضرت امام با ذکر بیان علت همراه شده و ایشان علم باطن شریعت را از نوامیس الهیه می‌داند که مطلوب در آنها پوشیده نگه داشتن آنها از دست بیگانگان از این فضاها و افکار است، چرا که معارف عرفانی بسیار عمیقتر از افکار اینان است.
کتاب شریف مصباح الهدایه با ترجمه فارسی، نخست در سال 1360 ش توسط مرحوم آیت الله احمد فهری(ره) به همت ناشر «پیام آزادی» انتشار یافت. اما پس از ارتحال امام خمینی در سال 1373ش با همت مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سیداحمد خمینی(قدس سره) به همراه مقدمه شرح حکیم عارف استاد علامه مرحوم سیدجلال الدین آشتیانی(قدس سره) توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی نشر یافت. چنانکه ترجمه فارسی این کتاب به قلم حجت الاسلام والمسلمین حسین مستوفی انجام گرفته و مرحوم آیت الله حسن ممدوحی نیز ترجمه و شرحی بر این کتاب دارد و شرح مفصلی در دو جلد توسط استاد آیت الله یدالله یزدان پناه صورت گرفت و هر سه عنوان توسط نشر عروج انتشار یافته است.
سیدمحمدحسین سابقی نجفی ترجمه به زبان اردو از این کتاب نوشته و سید سلام جودی نیز ترجمه به زبان انگلیسی این کتاب را انجام داده است.
ناگفته نماند که استاد محمدرضا غفوریان در کتاب «درسنامه عرفان نظری امام خمینی» افزون بر توصیف شکلی و ساختاری این کتاب، بیشتر محتوای آن را مشروحاً گزارش و نگاشته است.
.
انتهای پیام /*