چالش مراسم و آیین‌های سوگواری محرم با بیماری فراگیر کرونا
نگرشی بر دیدگاه امام خمینی
محمد رجائی نژاد
اشاره
از جلوه‌های روشنِ پیوند و دوستی شیعیان با اهل‌بیت پیامبر اسلام(ص)، برپایی آیین‌های سوگواری مذهبی، به ویژه روضه و روضه‌خوانی ماه محرم است. مناسکی که ریشۀ تاریخی آن به درازنای تاریخ دوست‌داران اهل بیت(ع) است؛ اما، همانگونه که این آیین در دورههای تاریخی گوناگون دچار دگرگونی ظاهری و محتوایی شده است، هم‌اکنون، با وضعیت هم‌گیری جهانی بیماری کرونا نیز دچار چالش شده و در حال دگرگونی است. به‌ویژه در مناطق شیعه‌نشین که آیا به همان سبک و سیاق گذشته می‌توان مراسم محرم را برگزار کرد؟ برآیند آن چه خواهد بود؟ برتری با امنیت جانی و سلامتی مردم است یا برگزاری آیین‌های عاشورایی؟ در این‌باره دیدگاه‌ها مختلف است. نگرش امام خمینی نسبت به این وضعیت پیش آمده چی می‌توانست باشد؟ از آثار و سیرۀ امام خمینی برمی‌آید که مراسم و آیین‌های عاشورایی ابزاری هستند برای حفظ اصول و اهداف اسلام و مسلمین؛ نه صِرف برگزاری مراسم سوگواری عاشورا؛ او این شعائر مذهبی را هدف نمی‌دانست، بلکه وسیله‌ای برای حفظ و گسترش اساس دین و مذهب و مسلمانان می‌دانست.
در بررسی و تحلیل نگرش امام خمینی می‌توان گفت:
1. امام خمینی همۀ دوران زندگی خویش در پی حفظ و گسترش و احیاء دین و ارزش‌های اساسی دین و مذهب بود. در این راه از هیچ کاری دریغ نمی‌کرد؛ تاآنجاکه همه شعائر و مراسم‌ها و آیین‌های دینی و مذهبی را در خدمت همین هدف می‌دانست. حتی «اقامه دولت اسلامی» را هم برای همین می‌خواست. به همین دلیل، هر تفسیری که موجب نرسیدن به آن هدف می‌شد، به راحتی کنار می‌گذاشت. برای مثال در دوره‌ای از انجمن حجتیه برای مبارزه با بهائیت حمایت می‌کرد، اما تا فهمید که کارهای آنها مانعی بر سر راه مبارزه و تشکیل حکومت اسلامی است، حمایتش رو برداشت و با خود انجمنی‌ها مبارزه کرد. یا، عکس پیش از انقلاب و تشکیل حکومت اسلامی، آیین سوگواری قمه‌زنی عاشورا را پس از پیروزی انقلاب و تشکیل حکومت که موجب وهن شیعه می‌شد، منع کرد. او برای اهداف والا و بالای احیای دین و حفظ آن و مسلمانان، در برابر بسیاری از سنتی‌های حوزۀ علمیه و مقدسین موضع‌گیری کرد.
2. پس آنچه از بررسی آثار امام خمینی به دست می‌آید، نشان می‌دهد رویکرد ایشان عکس نگاه برخی از جریان و گروه و شخصیت‌ها که سوگواری محرم را تنها برای نجات‌بخشی از جهنم و گرفتاری‌های آن دنیایی و رسیدن به بهشت، یا اشک و آه و ناله جهت شفا و شفاعت و بخشودگی گناهان می‌دانند و انجام آن را به هر شکلی و در هر وضعیتی لازم؛ و تعطیلی آن را برنمی‌تابند؛ امام خمینی، منبر و روضه و روضه‌خوانی و مداحی را هدف نمی‌دانست، بلکه ابزاری برای حفظ و گسترش پایۀ اسلام و حفظ مسلمانان و رهایی از ظلم و ستم می‌دانست. معتقد بود وسیله‌ای جهت بینش و آگاهی مردم و مبارزه با بی‌عدالتی و استبداد و استعمار و طاغوت و طاغوتیان زمان است. گریه در محرم و صفر را گریۀ سیاسی می‌دانست. لذا شکل و نوع ابزار هم در هر دوره می‌تواند تغییر کند. گاه جمعی و توده‌وار و گاه خصوصی و با ابزار و امکانات جدید باشد.
3. برخی اعتقاد دارند انجام شعائر و مراسم مذهبی، به‌ویژه سوگواری عاشورا و روضه‌خوانی و... خود هدف است؛ مهمترین وسیلۀ نجات در آخرت است؛ عده‌ای هم برای تقرب به خدا و نیل به شفاعت ائمۀ اطهار(ع) انجام می‌دهند. شماری هم برای کسب منافع دنیوی اقدام به انجام چنین مراسم‌هایی برگزار می‌کنند؛ اما از دیدگاه امام خمینی عزاداری هدف نیست؛ وسیله است. وسیله هم می‌تواند با تغییر زمان و مکان، تغییر نماید.
3. پیرایش و بهسازی عناصر و مؤلفههایی از مذهب شیعه، به ویژه فرهنگ عزاداری و مداحی و روضه‌خوانی در دورههای گوناگون تاریخ از اهداف اصلی عالمان آگاه بوده است. بنیان‌گذار حوزۀ علمیۀ قم، آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری، تعزیه و برخی عزاداری‌ها را با پیام واقعی عاشورا ناسازگار می‌دانست؛ از اینرو تلاش کرد با تحریم چنین کارهایی از منش و گسترش رویه‌های نادرست سوگواری و کارهای خرافی به نام دین و امام حسین(ع) جلوگیری کند. او در گامی دیگر، پاره‌ای از مجلس‌های تعزیه و شبیه‌خوانی را تبدیل به مجالس روضه‌خوانی کرد. اقتدار او سبب شد در محافل تعزیۀ قم مجلس‌گردانان و صاحبان مجالس به احترام حاج شیخ در پی برگزاری تعزیه‌های ناپسند نباشند و عزاداران را از چنین کارهایی بازدارند.
جانشین بنیان‌گذار حوزۀ علمیه قم، آیت‌الله بروجردی نیز همان رویّه را داشت. امام خمینی، شاگرد آن دو مرجع شیعه نیز همانگونه اندیشه و عمل می‌کرد. معتقد بود هیچ‌کدام از مسائل نباید وهن بر مذهب شود. تعزیه‌خوانی مشتمل بر محرمّات شرعیه را جایز نمی‌دانست و می‌گفت بهتر است به جای آن روضه خوانده شود. می‌فرمود در شرایط و اوضاع کنونی از قمه‌زدن نیز خودداری شود. امام خمینی بجای تعصب‌ورزی و ارزش‌گذاشتن بر ظاهر و آرایۀ سوگواری‌ها و نحوۀ برگزاری آن، بر فلسفۀ آن اهمیت داده و تأکید داشت. معتقد بود گریه کردن بر سید الشهداء باید به انگیزه و هدفی انجام پذیرد. پس، عزاداری در اندیشۀ امام خمینی دارای کارکردهای فراوان و گوناگونیست؛ اما آنچه برای ایشان مهم است، برجستگی جنبه‌های سیاسی عزاداریست. از نگاه ایشان مسئله، مسئله گریه نیست، مسئله مسئله تباکی (حالت گریه به خود گرفتن) نیست. مسئه سیاسی است که ائمه ما با همان دید الهی که داشتند، می‌خواستند که این ملت‌ها را با هم بسیج کنند و یک‌پارچه کنند. از راه‌های مختلف این‌ها را یک‌پارچه کنند تا آسیب‌پذیر نباشند. یعنی وسیله‌ای است برای اهداف اصلی دین و مذهب.
4. از دیدگاه او سوگواری مذهبی فی‌نفسه امری سیاسی‌ست و نیازمند وارد کردن امر سیاسی دیگری در آن نیست. سینه‌زنی، نوحه‌خوانی رمز پیروزیست؛ چراکه عامل یکپارچگی و وحدت مردم می‌شود. روضه‌خوانی را برابر با آدم‌سازی دانسته و می‌گوید این روضه و این گریه آدم‌ساز است. انسان درست می‌کند. حال به‌گونه‌ای شود که برگزاری و انجام این شعائر خود موجب به خطر افتادن دین و مذهب و مسلمانان شود و وهن دین و مذهب را در پی داشته باشد، قطعاً دیدگاه و سیرۀ امام خمینی بر تغییر شیوۀ برگزاری و یا تعطیلی آن است.
پس، با باور امام خمینی همانگونه که برای حفظ جان مسلمانان و وجهۀ سیاسی نظام اسلامی می‌توان مراسم حج که یکی از شعائر بزرگ اسلام است، تعطیل کرد یا برخی مراسم و آیین‌هایی همچون قمه‌زنی و... را که موجب وهن شیعه شود، تعطیل و منع کرد، خود مراسم و آیین سوگواری محرم را هم در دوره‌ای که سلامتی مردم را به خطر اندازد، می‌توان تعطیل کرد.
.
انتهای پیام /*