نگاهی به انتظارات امام خمینی از بسیــج و بسیجی

نگاهی به انتظارات امام خمینی از بسیــج و بسیجی

اشاره

بسیج پاک و منزه زاده شد و به دست مربی پیرش، خمینی کبیر، خوب بزرگ و تربیت شد. دهه نخست انقلاب را، به ویژه در کوران 8 سال جنگ، سربلند و سترگ بیرون آمد و قد کشید. محبوب و مردمی ماند. حال در دهه چهارم انقلاب چگونه باید باشد تا بقاء و بهاء آن ماندنی باشد؟ پاسخ را در بیانات و اشارات امام خمینی می توان یافت. پس در پی پاسخ این پرسشیم که انتظارات امام خمینی از بسیج چه بوده است؟

مقدمه

بسیج در لغت به معنای کارسازیها و ساخته شدن و آماده گردیدن، فراهم آوردن، آمادگی، قصد و اراده، آماده کردن نیروهای نظامی و مانند آن برای جنگ امده است. (لغت نامه دهخدا، ب؛ عمید، 1/419) در اصطلاح امروزی بسیج یعنی آمادگی نیروهای مردمی و داوطلب که با بهره گیری از امکانات و تجهیزات ملی، حرکت جمعی خودجوش و نظامی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را به طور سازمان یافته برای حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی به وجود می آورد. البته در ‌اندیشه امام خمینی بسیج نهادی گسترده، با پایگاه اجتماعی و با ابعاد متعدد است که خود بحث جدا و مفصلی می طلبد.

اگر به تاریخچه بسیج دقت کنیم، بسیج مختص به انقلاب اسلامی نبوده، بلکه بسیج مردمی بخصوص توسط روحانیت شیعه در مقابل ظلم و فشار از زمان حکومت قاجارها وجود داشته است. بارزترین آن نقش روحانیت در بسیج توده مردم در زمان جنگ دوم ایران و روس، روشنگری و رهبری و بسیج مردم در خصوص تحریم تنباکو توسط روحانیت با فتوای میرزای شیرازی و بسیج اقشار مردم در مقابل حکومت و دربار قاجار برای رسیدن به اهداف نهضت مشروطه بوده است. همچنین استفاده از این قدرت مردمی برای کسب خواسته های دینی و ملی در قضیه ملی کردن صنعت نفت توسط محمد مصدق و آیت الله کاشانی در اوایل حکومت محمد رضاپهلوی نیز نمونه بعدی است. از همه مهمتر و گسترده تر و بطور مستمر نقش بسیج مردمی از آغاز نهضت امام خمینی از 1342 تا کنون است. امام خمینی توده های مردم را حول محور اسلام و نقد عملکرد پهلوی هدایت و بسیج فکری کرد و برای نخستین به صورت قیام 15 خرداد 1342 بروز و ظهور پیدا کرد، سپس بعداز پیروزی انقلاب بسیج از نو متولد و شکوفا شد. امام خمینی توانست با استفاده از پشتوانه مذهبی مردم و تکیه بر شعائر مذهبی و خواسته های ملی و عمومی تمامی جریانهای سیاسی و اجتماعی و عموم مردم از هر طبقه و آئین و گرایشی را ذیل نیروی عظیم بسیج جمع و متحد کند و جامعه انقلابی و گاهاً متشتت را در مقابل رویدادهای بزرگ اوایل پیروزی انقلاب به خصوص جنگ تحمیلی به ثبات نسبی برساند.

حضرت امام با تعریف و توصیف و ویژگیهایی که از بسیج داشت، فرموده اند: بسیج شجره طیبه و درخت تناور و پرثمری است که شکوفه های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق می دهد. بسیج مدرسه عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته های رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده اند. بسیج میقات پابرهنگان و معراج اندیشه پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام و نشان در گمنامی و بی نشانی گرفته اند. بسیج لشکر مخلص خداست که دفتر تشکل آن را همه مجاهدان از اولین تا آخرین امضا نموده اند.

در این نوشته به سه ویژگی و انتظاری که حضرت امام از بسیج و بسیجی داشت اشاره دقیقتری می کنیم: ویژگیهای فرهنگ بسیجی؛ اخلاق اجتماعی بسیج در ارتباط با مردم؛ و این که ارتباط بسیج و بسیجی با سیاست و حضور در گروه و جناح بندی های سیاسی به چه شکلی باید باشد؟

ویژگیهای فرهنگ بسیجی

فرهنگ بسیج و بسیجی دارای ویژگی‌هایی است. مانند از خود گذشتگی در راه دین و وطن، بی اعتنایی به مظاهر دنیوی، تقویت روحی ملی. این فرهنگ و روحیه دهه اول انقلاب و در دوران هشت ساله جنگ عمق بیشتری یافت و تبدیل به یک پشتوانه برای بسیج گردید. در فرهنگ بسیجی عقل و دین بر هم منطبق می گردند و فرهنگ حاصل فرهنگی خواهد بود عقلی و در عین حال دینی. زیرا هر دو بنیان واحدی به نام فطرت دارند. بنابراین برخی از شاخصهای فرهنگ بسیجی: اولاً عقلی ـ دینی است، دوماً، انسانی ـ فطری است و سوماً مردمی و عمومی است. لذا وقتی امام خمینی تأکید کرده اند که تضعیف بسیج و بسیجی حرام است و مسئولین نظام در هیچ شرایطی نباید از از آن غفلت کنند، منظور بسیج با چنین فرهنگی است.

اخلاق اجتماعی بسیج در ارتباط با مردم

از دیدگاه امام خمینی بسیجی ها باید به گونه ای رفتار کنند که احترام و محبت مردم جلب شود. باید نمونه اخلاق و تواضع و مهربانی و رعایت مقررات باشند. آن کسی بسیجی تر است که مقررات را بیشتر رعایت می کند، به خاطر آنکه این فرد بیشتر از همه برای نظام دل می سوزاند و مقررات، لوازم قطعی اداره درست نظام است.

امام بسیج را تجلی وحدت و یکپارچگی آحاد مردم می دانستند و یادآور می شوند که هدف همه امامان معصوم ایجاد وحدت و یکپارچگی در میان ملت مسلمان بوده است. حال اگر اخلاق و رفتار یک بسیجی به گونه ای باشد که وحدت و یکپارچگی ملت را خدشه دار نماید، او بسیجی مورد تایید امام نیست. خمینی کبیر تربیت یافتگان مکتب بسیجی را انسانهایی می داند که به نام و شهرت نمی اندیشند. مگر می شود بسیجی بود و در پی کسب شهرت و جاه و مقام بود!؟ بنابراین بر اساس اندیشه امام راحل، بسیج، بر اساس ارزش های انسانی و فرهنگ ریشه دار اسلامی شکل گرفته و رمز موفقیت آن، این است که از اعتقاد میلیون ها انسان برخاسته است. زمانی که افراد مسیر زندگی و هدف خود را با تفکر بسیج هماهنگ و همسو می بینند، به آن گرایش می یابند. ایمان، اخلاص، ایثار و شجاعت، ویژگی های بسیجی هایی هستند که در دامن فرهنگ اصیل اسلامی رشد کرده اند.

عدم در دخالت امور سیاسی کشور و جناح بندی های سیاسی

امام خمینی، که بوسه بر دست و بازوی بسیجیان و سپاهیان را افتخار می دانست و آنان را در خالصانه ترین مناجاتهای خویش دعا می کرد، با عمق آگاهی که نسبت به خطرهای عظیم ورود قوای مسلح به مسائل انتخاباتی و مسائل سیاسی جناحها داشت، فتوا و نظر صریح شرعی خویش را خطاب به اعضای سپاه و بسیج  چنین بیان می کند: «برای سپاهیها جایز نیست که وارد بشوند به دسته بندی، و آن طرفدار آن یکی، آن یکی طرفدار آن یکی. به شما چه ربط دارد که در مجلس چه می گذرد و... ؟ نکته آموزنده این تذکر و منع حضرت امام، از آن جهت بوده که می خواست بسیج و سپاه و ارتش مظهر وحدت و انسجام و همبستگی ملی باشند و نه عرصه مناقشات سیاسی و جناحی. به همین دلیل همواره نسبت به دخالت نیروهای نظامی و انتظامی در امور سیاسی هشدار داده اند. هشداری که کلی و برای همه زمانهاست. به عنوان یک اصل تخطی ناپذیر و دستور العمل و وصیت همیشگی مطرح است. گروه گرایی نیروهای مسلح و ورود آنها را به احزاب و دستجات سیاسی بر خلاف رسالت آنان که پاسداری از تمامیت ارضی، منافع ملی و کیان کشور است، مروری بر نظرات امام این مسئله بهتر روشن می کند:

1. من عرض می کنم به همه این قوا و به فرماندهان این قوا که این افراد در هیچ یک از احزاب سیاسی، در هیچ یک از گروه ها وارد نشوند. اگر ارتش یا سپاه پاسدار یا سایر قوای مسلحه در حزب وارد بشود، آن روز باید فاتحه، آن ارتش را خواند، در حزب وارد نشوید، در گروهها وارد نشوید، اصلا تکلیف الهی– شرعی همه شما این است که یا بروید حزب یا بیایید ارتش باشید، کسانی که در راس سپاه پاسدارن هستند، موظف هستند که ارتش را و سپاه را و سایر قوای مسلح را از احزاب کنار بزنند و اگر کسی در حزب هست، باید او را از ارتش بگیرید یا در آنجا یا در اینجا و همین طور سپاه پاسدارن و همین طور سایر قوای مسلح باید وارد در جهات سیاسی نشوند تا انسجام پیدا بشود. اگر وارد بشود بالاخره به هم خواهید زد خودتان را و بالاخره در مقابل هم خواهید ایستاد و نظام را به هم خواهید زد و اسلام را تضعیف خواهید کرد، تکلیف همه شما این است که با هم باشید بدون اینکه در یک حزب یا در گروهی وارد شده باشید، هر گروهی می خواهد باشد، باید شما مستقل بدون اینکه پیوند به یک گروهی داشته باشید. (صحیفه امام، جلد 16، ص 110 و 111 )

2. همه دنیا که دنبال این هستند که ارتششان از امور سیاسی کنار باشد آنها یک چیزی می فهمند که می گویند این را؛ ما که می خواهیم که سپاه و ارتش جندالله باشند و دسته بندی نداشته باشند و جهات سیاسی را کنار بگذارند برای اینکه اگر جهات سیاسی و مناقشات سیاسی در سپاه رفت و در ارتش رفت، باید فاتحه این سپاه و ارتش را ما بخوانیم. (صحفه امام، ج 19، ص 11)

3. برای سپاهی ها جایز نیست که وارد بشوند به دسته بندی و آن طرفدار آن یکی، آن یکی طرفدار آن یکی، به سپاه چه کار دارد که آنها هم اختلاف پیدا بکنند، برای سپاه جایز نیست این، برای ارتش جایز نیست این. سپاهی را از آن تعهدی که دارد، از آن مطلبی که به عهده اوست باز می دارد و همین طور ارتش را. (صحفیه امام، جلد 19، ص 12) اگر افکار سیاسی وارد سپاه شود، جهات نظامی آن از بین می رود، همیشه به سپاه سفارش کنید که آنان خودشان را یک جنگنده خدمتگزار مردم بدانند. (صحیفه امام، جلد 18، ص 45)

نتیجه

با توجه به آنچه از دغدغه ها و انتظارات امام خمینی از بسیج و بسیجی می توان به دست آورد آن است که بسیج در ادبیات و دیدگاه امام خمینی در دو معنای عام و خاص بکار رفته است: در معنای عام آن، مراد فرهنگ بسیجی است که نمایانگر اوج معنویت و اخلاص، دفاع از ارزشها و مقاومت تا حد جانبازی در راه اهداف الهی و مشارکت همه جانبه در دفاع از کشور در مواقع خطر و تجاوز دشمنان است؛ در این معنا بسیج شامل همه آحاد ملت است، اما آنجا که امام در کنار دیگر قوای نظامی از بسیج نام برده اند و از موضع فرماندهی کل قوا خطاب به ایشان رهنمود داده اند ـ نظیر فرازهایی که در باب عدم دخالت در جناح بندی ها و طرفداری از یک حزب و جریان سیاسی فرمودند ـ منظور امام: سازمان بسیج و اعضای رسمی آن است که به عنوان بازوی مسلح سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دارای هویت سازمانی مشخص و وظایف قانونی معین می باشند. فتاوا و فرامین امام مبنی بر حرمت ورود بسیج و دیگر قوای نظامی در مناقشات سیاسی و احزاب و گروهها مربوط به همین معنای خاص از بسیج می باشد، نه عموم مردم به عنوان ارتش 20 میلیونی که مد نظرشان بود. پس برای حفظ جایگاه و ارزشهای بسیج و بسیجی، توجه و عمل به دغدغه ها و انتظارات حضرت امام لازم و غیر قابل چشم پوشی است.