حکم‌دادن به بهشتی یا جهنمی‌بودن دیگران،
با تأکید بر دیدگاه امام خمینی
محمد رجائی نژاد
ازجمله باورهای غلط و افراطی در بین برخی دین‌دارانِ عوام، اهل نجات و بهشتی‌بودنِ خود و هم‌سلکانشان، و جهنمی‌بودن دیگران است. درحالی‌که با توجه به معارف دینی و مذهبی، این رویّه و قضاوت درست نبوده و خلاف عقل و اخلاق است.
در تاریخ آمده است: یکی از یاران پیامبر(ص) به علت تنگ‌دستی مدتی در خانه یکی از انصار در مدینه زندگی می‌کرد که پس از چندی از دنیا رفت. همسر میزبان وقتی مشاهده کرد پیامبر(ص) در مرگ صحابۀ خود گریه کرد و جنازه او را بوسید، در حضور رسول خدا(ص) رو به جنازه کرد و گفت: بهشت بر تو گوارا باد! پیامبر(ص) به این اظهارنظر آن زن اعتراض کرد و فرمود: «من که فرستاده خدایم، نمی‌دانم با من چگونه رفتار خواهد شد؛ «انی رسول الله و ما ادری ما یفعل بی» و تو.... (أسد الغابه فی معرفة الصحابه، ابن اثیر، عثمان بن مظعون)
شهید مرتضی مطهری در این باره می‌گوید:
«حساب اشخاص در دست خدا است. هیچ کس حق ندارد درباره کسی به‌طور قاطع اظهارنظر کند که اهل بهشت است یا دوزخ. اگر از ما بپرسند: آیا شیخ مرتضی انصاری با آن زهد، تقوا، ایمان و عمل شناخته‌شده‌اش، حتما اهل بهشت است یا نه؟ پاسخ ما این است که آن اندازه که ما از آن اطلاع داریم، خیر و نیکی است؛ اما این که صددرصد بگوییم اهل بهشت است، در اختیار ما نیست. خداست که بر همه ضمایر اشخاص مطلع است، و تمام اسرار و خفایای نفوس را می‌داند و حساب خلایق نیز با او است.» (شهید مرتضی مطهری، عدل الهی، ج 1، ص 248)
امام خمینی نیز در این باره دیدگاه جالبی دارد و معتقد است خداوند بهشت را برای همه آفریده است. هم برای کسانی که باور به یک آفریننده داشته و درست‌کار و نیکوصفت باشند؛ هم برای مسلمانان و مؤمنان صالح؛ نه برای شماری از خودراضی که خیال می‌کنند صرفاً با مناسک ظاهری و با یکسِری عبادت دینی و با ظاهریِ عوام‌پسند، بهشتی، و دیگرانی که ظاهری خاص خود را دارند، جهنمی هستند! به باور امام خمینی صِرف ظاهرالصلاح بودن شایسته و بایسته‌ی بهشتی شدن نیست.
«آیا خدا جهنم را خلق کرده تا هر که معصیتی کرد فوراً او را به جهنم بیاندازد؟! چنانکه وعاظ ما همین که بالای منبر میروند، آن‌چنان سخن میگویند که مردم را مأیوس کرده و جهنم را از آنها پر می‌کنند؛ مثلًا میگویند: اگر کسی یک دفعه صورتش را تراشید، مثل این است که هفتاد پیغمبر را کشته است و چندین بار با محرم خود در مکه و در بیت‌الحرام زنا نموده است!! خیر، این جورها نیست، مگر خدا بهشت را فقط برای چهار نفر ریش قرمزی که در بازار قم یا در بازار همدانند، خلق فرموده است؟ خیر، این طور نیست.» (امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج 3، ص 486)
ایشان ضمن اعتراض به این‌گونه باورهای غلط و افراطی، سفارش می‌کند رحمت الهی را برای مردم محدود و آنان را دل‌سرد و ناامید نکنید:
«لقمان در وصایای خود می‌گوید: یا بُنیّ، اگر گناه ثقلین را کرده باشی، از رحمت خدا مأیوس مباش، و معنای «لاتَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ» این نیست که هر کس فقط خودش از روح اللَّه مأیوس نباشد، بلکه حتی در حق دیگران هم نباید رحمت حق را تحدید کرد و گفت رحمت خدا شامل آنها نمیشود.» (همان)
به باور شهید مطهری:
«اگر افرادی یافت شوند که نیکی به انسانهای دیگر و حتی نیکی به یک جاندار اعم از انسان یا حیوان را بدون هیچ چشم انتظاری انجام دهند و حتی در عمق وجدان خود از آن جهت خدمت نکنند که چهره خود را در آیینه وجود محرومین میبینند، یعنی ترس از این که روزی چنین سرنوشتی داشته باشند عامل محرک آنها نباشد، بلکه طوری انگیزه احسان و خدمت در آنها قوی باشد که اگر بدانند هیچ‌گونه سودی عاید آنها نمیشود، حتی یک نفر هم از کار آنها آگاه نمیگردد و احدی به آنها یک «بارک اللَّه» هم نخواهد گفت، باز هم آن کار خیر را انجام میدهند و تحت‌تاثیر عادت و امثال آن هم نباشد، باید گفت: در عمق ضمیر این انسانها نوری از معرفت خداوند هست و به فرض این که به زبان انکار کنند، در عمق ضمیر اقرار دارد، افکارشان در واقع و نفس‌الامر انکار یک موهومی است که آن را به جای خدا تصور کردهاند و یا انکار یک موهوم دیگری است که آن را به جای بازگشت به خدا و قیامت تصور کردهاند، نه انکار خدا و معاد واقعی... بنابر این بعید نیست که این‌گونه کسان واقعاً و عملاً در زمره اهل کفر محشور نگردند، هر چند لساناً منکر شمرده میشود.»
بنابرین، ملاک بهشت و جهنم رفتن از منظر متون دینی و بزرگان دین، اعمال انسان و انسانیت است. ویژگی شناسنامه‌ای و ویژگی‌های ظاهری افراد معیار اصلی نیست. دیگران نمی‌توانند تنها با رفتار ظاهری دیگران، به بهشتی و جهنمی بودن آنان حکم بکنند.