مبلغی: اندیشه امام خمینی در باب «ردع و امضا» از سوی برخی شخصیت های اصولی نادیده گرفته شده است
آیت الله احمد مبلغی در دومین جلسه «تبیین مکتب اصولی امام خمینی» از پنجمین نشست از سلسله نشست های تبیین مکتب امام خمینی که در موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) قم برگزار شد، اظهار داشت: از بهترین و زیباترین مباحث حوزوی، بحث از دو مکتب فقهی و اصولی است که در این جلسه پیرامون مکتب اصولی بحث خواهیم کرد.
وی افزود: بحث از مکتب، نوعی آگاهی انبوه را فراهم می آورد که سریعتر و دقیقتر و منضبط تر و گزینشی تر عناصر روش استنباط را فهم و شناسایی کرده و به کار ببندیم.
وی بحث این جلسه را تبیین «روش اصولی» در مکتب امام راحل ذکر کرد و گفت: در دو سده اخیر، اصول و فقه شیعه وارد مرحله ای شده است که می توان گفت بیشترین پیشرفت ها، تطبیق ها و نوآوری ها در اصول و فقه به دلیل این حوزه ای است که اصولیین و علمای شیعه وارد آن شدند و آن هم بحث «اعتبارات و ارتکازات» است.
وی ادامه داد: امام خمینی این بحث را یک گام به جلو برده است و لذا اگر بر دیدگاه های اختصاصی و ابداعی امام (س) در ارتباط با اعتبارات و ارتکازات تمرکز کنیم، می توانیم هم مسیر اجتهاد را منطبق تر، پویاتر و فعال‌تر کنیم و هم مکتب اصولی و فقهی امام را شناسایی کرده و به حوزه ها ارائه کنیم و حوزه ها را از این جهت در مسیر آگاهانه تر فقهی و اصولی قرار دهیم.
وی بیان کرد: روش امام خمینی(س) را در سه بخش: روش فهم اعتبار، روش شناخت تعامل شارع با اعتبار و روش تطبیق اعتبار ارائه خواهم کرد.
استاد مبلغی ادامه داد: امام خمینی(س) می فرماید که در دانش اصول باید بر اعتبارات عقلا تمرکز کنیم و در این زمینه با سایر اصولیین همنواست اما تفاوتی که با دیگر اصولیین دارد، در روش فهم قاعده عقلایی است. امام(س) معتقد است نباید از روش عقلی و فلسفی در تبیین اعتبار عقلایی بهره گرفت.
وی افزود: امام(س) می فرماید بر اعتبار تکیه کنید نه بر تدقیقات عقلی و فلسفی اعتباری که به جای تدقیق عقلی می خواهید از آن استفاده کنید، شناخت و تحلیل این اعتبار هم باید براساس یک نگاه عرفی و ارتکازی باشد. بسیاری از اصولیین امروزه مطرح کردند که در باب امارات الطرق، غالبا یک حکم مجعول وجود دارد که امام خمینی(ره) این را قبول ندارد و می گوید شارع هیچ تصرفی در طریق عقلا نکرده است.
آقای مبلغی گفت: اگر بخواهیم معتبر را بشناسیم باید دوبار بر عرف عمل کنیم، یکبار بر مؤدای نگاه عرف و یکبار هم بر روش عرفی منتهی به شناخت مؤدای نگاه عرف و اعتبار عقلا. ابزار ما اگر براساس تدقیق عقلی متوجه به شناخت عرف یا عقلا باشد، اعتبار عقلا را از حقیقتش دور کردیم.
وی ادامه داد: امام خمینی(س) می‌فرماید که تحلیل شما مبتنی بر ابزار عرفی باشد نه بر ابزار فلسفی و تحلیل های عقلی. روش فهم اعتبارتان را براساس فهم عرفی باید با حساسیت بیشتر بنا کنید.
وی افزود: بحث دوم، روش شناخت تعامل شارع با اعتبار عقلاست که بخش مهم و حساسی است. امام خمینی(س) در اینجا هنجارها و قاعده هایی ارائه کرده که بسیار مهم، مفید، کارگشا و در مواردی بن بست شکن و در مواردی مبنا و خاستگاه نوآوری است.
وی ادامه داد: امام خمینی (س) در باب ردع و امضای اعتباریات اندیشه ای دارد که از سوی برخی شخصیت های اصولی نادیده انگاشته می شود و آن اندیشه این است که امام (س) می فرماید که نگاه شارع به سیره عقلایی و اعتبارات عقلایی، نگاه اتکالی، اجرایی و مصرفی است.
وی گفت: نگاه امام(س) سطح خاصی متناسب با این اندیشه را دارد و از همین خاستگاه، امام خمینی، ایجاد اعتباری و دیگری شان شارع را می بیند. کار شارع از این منظر، ایجاد اعتباری است نه ایجاد اعتبار، و باید در این مطلب دقت داشت.
آقای مبلغی به برخی قواعد اصولی امام راحل اشاره کرد و ابراز داشت: اگر شارع چیزی که شایع بین عقلاست را بخواهد ردع کند نیاز به بیان زائد دارد. قاعده دوم اینکه در ردع به بیان صریح لازم است و با اطلاقات و مانند آن ردع حاصل نمی شود. به عبارت دیگر، باید هم بیان زائد و هم بیان صریح باشد تا ردع شکل بگیرد.
استاد مبلغی در ادامه اظهار داشت: قاعده بعدی این است که احتمال ردع، رادع نیست چون بر ارتکازات و اعتبارات عقلاء شارع اتکال کرده است.
وی ادامه داد: قاعده بعدی این است که اگر واقعا شارع ردع کرده باشد و به عرف نرسیده باشد، به احتمال عدم وصول اکتفا نمی‌شود کرد. قاعده بعدی این است که امضا، انشای حکم امضایی نیست.
یعنی؛ امام خمینی دایره عدم ردع را خیلی حداکثری می گیرد ولی بحث امضا را نگاه دیگری دارد. امام از عدم ردع، امضا را کشف می کند و این به دلیل گستردگی دایره امضاست. یعنی در ردع تصریح لازم است درحالیکه در امضا، تصریح لازم نیست.
وی عنوان کرد: امام (س) می فرماید در باب طرق عقلائیه با اطلاق نمی شود، ردع را اثبات کرد. هرحکمی از شارع جایی آمد که در همان موضوع، ارتکازی مشاهده می شود، وجود آن ارتکاز قرینه بر این است که شارع هم همان معنای مرتکز را اراده کرده است و اگر کلام شارع در اینجا اطلاق داشت، اطلاق را باید کنار گذاشت.
استاد مبلغی گفت: اگر این اندیشه را در فقه بخواهیم پیاده کنیم، بسیاری از حوزه هایی که در نصوص تشریعی وارد شده اند، براساس ذهنیت صاف عقلایی ارتکازی بشری می شود روایات را فهم کرد.
وی به بحث سوم که روش تطبیق اعتبار است، اشاره کرد و گفت: روش امام خمینی «استظهاری» است ولی می گویند که «استظهار» هم باید روش داشته باشد. روش این است که خاستگاهی که از درون آن خاستگاه چیزی ظاهر است را باید دستکاری کنید بنابراین استظهارات مادامی که دستخوش اوضاع و احوال و شرایط و کم علمی و بی علمی و کثرت و قلت اطلاعات است، منتج به نتیجه نمی شود.
