صحیفه امام ساجدان
حسن پویا
پنجم شعبان سالروز تولد امام زین العابدین، سید الساجدین، علی بن حسین(ع) است. آن حضرت حیات امام علی(ع) و نیز دوران امامت امام حسن مجتبی و امام حسین(ع) را درک کرده است و در سرزمین کربلا، در حماسه عاشورا حضور داشته است.
امام علی بن الحسین(ع) به جهت نمازهای فراوان و عبادات و سجده های طولانی، به زین العابدین و سید الساجدین لقب گرفت.
با شهادت سرور و سالار شهیدان، حسین بن علی(ع) در روز عاشورا، امام سجاد(ع) به امامت رسید و مدت امامت آن حضرت 34 سال بود. در زمان حیات آن حضرت پنج نفر از جمله یزید بن معاویه و ولید بن عبدالملک حاکم بودند.
امام سجاد(ع) در کاروان اسیران کربلا حضور داشت و در کوفه و در مسجد اموی دمشق خطبه های غرائی ایراد کرد و باعث شد یزید و یزیدیان، که خود را پیروز میدان می‌دانستند، رسوا شوند.
کاروان اسیران کربلا سپس به دستور یزید به مدینه منتقل شدند و امام زین العابدین(ع) همواره تلاش می‌کرد تا به هر مناسبتی نام و یاد شهیدان کربلا را زنده نگه دارد. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است: آنگاه که خدمتکار موقع افطار برای امام سجاد آب و غذا می‌برد، حضرت می‌فرمود:
فرزند رسول خدا گرسنه کشته شد! فرزند رسول خدا تشنه، کشته شد! و پیوسته این سخن را تکرار می‌کرد و گریه می‌کرد. (بحار الانوار، ج 45، ص 149)
در قیام حره و قیام مردم مدینه علیه امویان، امام سجاد(ع)، 400 خانواده را تحت کفالت خود گرفت و از آنان پذیرایی می‌کرد.
یکی از توجهات خاص که سیرۀ آن حضرت شده بود، کمک به فقرا و مستمندان بود و شبانه و مخفیانه همچون جدّش علی(ع) به آنان نان و غذا می‌رساندو می‌فرمود: صدقه ای که در تاریکی شب داده شود، غضب خداوند را خاموش میکند. (سیر اعلام النبلاء، ج 4، ص 393)
اثر گرانسنگ و ماندگار صحیفه سجادیه«اخت القرآن»، مجموعه ای از دعاهایی است که نه تنها نیایش با خداوند و گنجینه‌ای از معارف است که آینۀ تمام نمای روزگار آن حضرت است. بیزاری از کردار و گفتار زشت آن روز، پناه بردن به خداوند از شرّ مردمان روزگار، روشنگری و نشان دادن راه درست زندگی و تربیت صحیح، پاکیزه کردن جانها از زشتی و پلیدی‌ها، تعلیم چگونه دعا کردن برای پدر و مادر، همسایگان، اقوام و خویشان، مرزداران و توجه به همه اقشار جامعه تبلور عینی دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه نورانی سجادیه است.
صحیفه کامله سجادیه در بردارندۀ 54 دعا از امام سجاد(ع) است. این کتاب ارزشمند پس از قرآن و نهج البلاغه مهم ترین میراث مکتوب شیعه است. صحیفه سجادیه به خواهر قرآن و زبور آل محمد و انجیل اهل بیت نیز شهرت یافته، که نشانگر جایگاه عظیم و بلند این اثر است.
جایگاه این اثر نزد امام خمینی چنان است که آنگاه که در نامه ای خطاب به سید مصطفی خمینی فرزند گرامی اش، از ترکیه می‌نویسد و از احوال خود آنان را با خبر میکند و پس از ابلاغ سلام به اقوام و خویشان، آنان را به صبر جمیل دعوت میکند،
آنچه لازم است به شما تذکر دهم آن است که اگر رضای خداوند تعالی و رضای مرا می خواهی، با مادر و خواهران و برادر و بستگان مطلقاً حُسن رفتار نمایید. همه محتاج به حُسن سلوک شما هستند. تقاضا می کنم به همه خوش رفتاری نمایید.... آنچه یادم است می‌نویسم و اگر چیزی را فراموش کردم شما بفرستید: کتاب مفاتیح، صحیفه سجادیه، مکاسب و حواشی. (صحیفه امام، ج 1، ص 428)
درخواست صحیفه سجادیه نشان از اُنس دائمی امام خمینی با این کتاب و با دعا و راز و نیاز دارد که در کنار مفاتیح، به صورت خاص تقاضای ارسال صحیفه سجادیه را نیز دارد.
امام سجاد(ع) در این دعاها و با زبان دعا، موضوعاتی همچون خداشناسی، جهان شناسی، انسان شناسی که سه محور اصلی زیست مسلمانی و انسانی است را بیان داشته است. مباحث مربوط به عالم غیب، فرشتگان الهی، رسالت انبیاء عظام، جایگاه پیامبر خدا حضرت محمد(ص) و اهل بیت آن حضرت، فضایل و مناقب آنان بخش دیگری از این مجموعه است.
جایگاه مهم مباحث اخلاقی، بیان اخلاق نیکو و رذایل اخلاقی، توجه به برخی مناسبت ها و بیان مسائل اجتماعی و اقتصادی و نیز ذکر نعمت های الهی و آداب دعا... از مباحثی است که در صحیفه سجادیه به چشم می‌خورد.
امام خمینی آنگاه که به قصد اهدای صحیفه سجادیه به نوه گرامی اش سید علی خمینی جملاتی را می‌نگارد، چنین آغاز میکند:
صحیفۀ کاملۀ سجادیه، نمونۀ کامل قرآن صاعد است و از بزرگترین مناجات عرفانی در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیْل به برکات آن است؛ آن کتابی است الهی که از سرچشمۀ نورالله نشأت گرفته و طریقۀ سلوک اولیای بزرگ و اوصیای عظیم الشأن را به اصحاب خلوتگاه الهی می آموزد. کتاب شریفی است که سبک بیان معارف الهیۀ اصحاب معرفت را چون سبک قرآن کریم بدون تکلف الفاظ در شیوۀ دعا و مناجات برای تشنگان معارف الهیه بیان می کند. این کتاب مقدس چون قرآن کریم سفرۀ الهی است که در آن، همه گونه نعمت موجود است و هرکس به مقدار اشتهای معنوی خود از آن استفاده می کند. این کتاب همچون قرآن الهی ادقِّ معارف غیبی که از تجلیات الهی در ملک و ملکوت و جبروت و لاهوت و مافوق آن حاصل می شود در ذهن من و تو نیاید و دست طلبکاران از حقایق آن کوتاه است، به شیوه خاص خود قطراتی که از دریای بیکران عرفان خود می چشاند و آنان را محو و نابود می کند. (همان، ج 21، ص 209 ـ 210)
چنان‌که در وصیت نامه سیاسی ـ الهی خود نیز آورده است:
ما مفتخریم که ادعیۀ حیاتبخش که او را «قرآن صاعد»می خوانند از ائمۀ معصومین ما است. ما به «مناجات شعبانیۀ»امامان و «دعای عرفات»حسین بن علی ـ علیهما السلام ـ و «صحیفۀ سجادیه» این زبور آل محمد و «صحیفۀ فاطمیه»که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ما است. (همان، ص 396 ـ 397)
حضرت امام در کتاب آداب الصلوة، در فصل پنجم از باب سوم دربارۀ سرّ نیت و آداب آن، آنگاه که به بیان اخلاص می‌پردازد، می‌فرماید:
در کلمات ائمّۀ اطهار علیهم السلام، خصوصاً صحیفۀ سجّادیّه همان صحیفۀ نورانیّۀ الهیّه که از سماء عرفان عارف باللّه و عقل نورانی سیّد ساجدین نازل شده برای خلاص بندگان خدا از سجن طبیعت و فهماندن ادب عبودیّت و قیام در خدمت ربوبیّت، این لطیفۀ الهیّه بسیار مذکور است؛ چنانچه در دعای سی و دوم عرض کند: فَلَکَ الْحَمْدُ عَلی ابْتِدائِکَ بِالنِّعَمِ الجِسامِ وَاِلهامِکَ الشُّکْرَ عَلَی الاِحْسان. ( آداب الصلوة ، ص 173 ـ 174)
امید است امّت اسلامی قدر این کتاب سازنده و ارزشمند را بدانند و با آن اُنس بگیرند و دعاهای آن را درسی برای زیستن اسلامی ـ انسانی بدانند.
ا