مسیر بعثت و ظهور
حسن پویا
با نگاهی به قرآن کریم و آنچه در زمینه اهداف پیامبران در روایات آمده، به چند هدف و اصل کلی برخورد می‌کنیم، که بیان آنها راهی است برای رسیدن به جامعه نبوی و جامعه مهدوی زیرا از آنجا که ائمه معصومین(ع) نیز وارثان پیامبران و ادامه دهندگان راه و اهداف آنان هستند، مشترکات فراوانی در سیره علمی و عملی آنان مشاهده می‌گردد و امام مهدی(ع) به عنوان منجی بشریت نیز با ظهور خود، اهداف پیامبر خدا، حضرت محمد(ص) را زنده خواهد کرد، چرا که به تصریح امامان معصوم(ع) آنان ادامه دهنده راه جدّشان رسول خدا(ص) هستند و به سیره و روش آن حضرت حرکت می‌کنند. از این رو امام حسین(ع) آنگاه که اهداف قیام خویش را بیان می‌کرد یکی از مواردی که صریحاً به آن پرداخت، این جمله معروف حضرت است که : «أسیر بسیرة جدّی وأبی علی بن ابی طالب(ع)»؛ من بر سیره و روش جدم و پدرم علی(ع) مشی می‌کنم. (بحار الانوار، ج44، ص329)
اکنون به مناسبت سالگرد بعثت خاتم الانبیا محمد بن عبدالله(ع) برخی از اهداف آن را بازبینی می‌کنیم و در انتظار جامعه مهدوی که برخاسته از اهداف بعثت است، می‌نشینیم.
1. اخلاق نیکو و تربیت انسانی ـ اسلامی:
یکی از اهداف بلند پیامبران تربیت جامعه انسانی با اخلاق است. چنانکه قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:
هو الذی بعثت فی الامیین رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب والحکمة وإن کانوا من قبل لفی ضلال مبین (سوره جمعه، آیه2)؛ اوست خدایی که رسولی را در میان مردم برانگیخت، تا آیات او الحکمه را برایشان تلاوت کند و کردار و اعمال آنان را پاکیزه گرداند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد.
تزکیه، تعلیم حکمت و کتاب، برای ساختن انسان و جامعه انسانی، امری ضروری و هدف بعثت پیامبر است و بدینسان بود که فرمود:« انّما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»؛ (مجمع البیان، ذیل آیه 4 سوره قلم)
امام صادق(ع) نیز درباره اخلاق و منش منتظران واقعی حضرت مهدی(ع) فرمود: ... من سرّه أن یکون من أصحاب القائم فلینظر ولیعمل بالورع ومحاسن الأخلاق و هو منتظر ...؛ (غیبة نعمانی، ص 200) آن کس که دوست دارد از یاران قائم ما باشد، پس به انتظار بنشیند و عمل به پاکی ها کند و ترک گناه نماید و رعایت نیکوترین اخلاق را داشته باشد تا به او منتظر بگویند.
انسانهایی که از ظهور آن حضرت دَم می‌زنند و خویش را از منتظران می‌دانند باید به این کلام بلند امام صادق(ع) با دقت و وسواس بنگرند. شایستگی انسان منتظر به ورع و پاکدامنی و اخلاق نیکو است. آنکس که زبان به دروغ و تهمت و اتهامات بی اساس باز می‌کند، شایسته یاری آن حضرت نخواهد بود. جامعه ای که به دور از اخلاق است و پایه و اساس آن اخلاق نیکو نیست و روابط انسانی در آن جامعه حاکم نیست، شایستگی منتظر بودن را ندارد، گرچه در ظاهر پُر از هیاهو و سر و صدا از معارف دین باشد و شبانه روز، از همه جا صدای بلند و رسای دین مداری بلند باشد ولی در عمل در هیچ سطحی از جامعه، آنگونه که باید از اخلاق عملی، نبوی، علوی و مهدوی خبری نباشد، این جامعه نمی تواند یاری دهنده دین خدا و حجت خدا باشد.
امام خمینی(ره) در این زمینه، آنگاه که در نجف اشرف برای طلاب سخنانی در باب جهاد اکبر و مبارزه با نفس بیان داشته است، می‌فرماید:
[آیا]علوم معنوی و اخلاقی، که هدف بعثت انبیا و از لطیفترین و دقیقترین علوم است، به تعلیم و تعلم نیازی ندارد و خودرو و بدون معلم حاصل می‌گردد؟! کرارا شنیدهام سید جلیلی، معلم اخلاق و معنویات، استاد فقه و اصول، مرحوم شیخ انصاری بوده است.
انبیای خدا برای این مبعوث شدند که آدم تربیت کنند؛ انسان بسازند؛ بشر را از زشتیها، پلیدیها، فسادها و رذایل اخلاقی دور سازند، و با فضایل و آداب حسنه آشنا کنند: بعثت لاتمّم مکارم الاخلاق، چنین علمی که خداوند متعال نسبت به آن، آن قدر اهتمام داشته که انبیا را مبعوث فرموده است، (جهاد اکبر، ص 23 ـ 24)
ایشان در تفسیر سورة مبارکه حمد نیز می‌فرماید:
حوزههای علمیه همزمان با فراگرفتن مسائل علمی، به تعلیم و تعلم مسائل اخلاقی و علوم معنوی نیازمند است. راهنمای اخلاق و مربی قوای روحانی و مجالس پند و موعظه لازم دارد. برنامههای اخلاقی و اصلاحی، کلاس تربیت و تهذیب، آموختن معارف الهیه، که مقصد اصلی بعثت انبیا- علیهم السلام- میباشد، باید در حوزهها رایج و رسمی باشد. (تفسیر سوره حمد، ص 3)
2. ارتقای سطح زندگی مردم:
خداوند کریم در قرآن به مواردی از آنچه روزی مردمان کرده است، اشاره می‌کند و آنان را به نعمت های پاک خویش فضیلت می‌بخشد، چنانکه دربارۀ بنی اسرائیل می‌فرماید: ولقد بوّأنا بنی اسرائیل مبوّء صدق و رزقناهم من الطّیبات (سورۀ یونس، آیه 93)؛ بنی اسرائیل را جایگاهی پسندیده دادیم و از روزی های پاک نصیبشان کردیم.
آری پیامبران همواره مایه خیر و برکت برای مردمان بوده اند و تلاش آنان برای بالا بردن سطح زندگی مردم بوده است و از این رو خود را در کنار مردم و پایین ترین سطح جامعه قرار می‌دادند تا مردم هرگز خود را جدای از آنان ندانند و به زندگی امیدوار باشند.
امام خمینی در این باره می‌فرماید:
روز بعثت روزی است که خدای تبارک و تعالی، موجود کاملی که از او کاملتر نیست و نمی شود باشد مأمور کرد که تکمیل کند موجودات را، انسانها را که ابتدائاً یک موجود ضعیف ناقص هست، لکن قابل این است که ترقی کند، انسان را مترقی کند. (صحیفه امام، ج 12، ص 421)
دربارۀ روزگار ظهور منجی بشریت نیز امام صادق(ع) فرموده است:
«إذا قائم القائم... آمنت به السبل وأخرجت الارض برکتها و ردّ کل حقّ إلی أهله...» (بحار الانوار، ج 52، ص 336) آنگاه که مهدی قیام کند، راه‌ها به وسیله او ایمن می‌شود، زمین برکاتش را برای آسایش مردم بیرون می‌ریزد، تمام حقوق حق داران به آنان باز گردانده می‌شود.
در حالی که خداوند متعال تمام برکت های مورد نیاز مردم را فراهم ساخته، عده ای از خدا بی خبر و چپاولگر اموال مردم، آنها را از نیازمندان دریغ می‌دارند و گاه ثروتهایی را به دریاها می‌ریزند، در حالی که می‌تواند انسان های گرسنه فراوانی را نجات بخشند، جهان کنونی که قدرتها در دست زورمندان و غارتگران است در گوشه و کنار آن هر روز هزاران نفر از گرسنگی جان می‌دهند و یا از بی پناهی و سرما و گرما تلف می‌شوند. جهان امروز هر روزه شاهد مرگ و میر هزاران کودک بی پناه و بیمار در سرتاسر جهان است، در حالی که ثروت انبوهی برای نجات آنان در دست عده ای مرّفه و بی درد انباشته شده است و گوش جهانیان را شعارهای تو خالی گر کرده و از سوی دیگر جنگ قدرت و فروش سلاح های مخرب جهانی، بلند آوازه ترین فریاد گوش خراش مردم جهان است.
3 . ایجاد برادری و صمیمیت و یکدلی:
«إنّما المؤمنون إخوه فاصلحوا بین أخویکم» (سوره حجرات، آیه 10)؛ مؤمنان با یکدیگر برادرند، پس میان برادران خود اصلاح کنید. «ولا تنازعوا فتفشلوا وتذهب ریحکم»(سورۀ انفال، آیه 46)؛ با یکدیگر نزاع نکنید. «واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولا تفرّقوا» (سوره آل عمران، آیه 103)؛ به ریسمان محکم الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید.
این هشدارهای بلند قرآنی، نیاز جامعه بشری در همه زمانها و مکانهاست. جنگ و گریز، دشمنی و عداوت، مخاصمه و نیرنگ و... همه آنچه باعث پراکندگی امّت ها می‌شود، باید از جوامع انسانی دور باشد تا به پیشرفت مطلوب برسند، یکدلی و صمیمیت و برادری از نیازهای اولیه پیشرفت و ترقی است. از این رو رسول گرامی اسلام آنگاه که در مدینه منوره استقرار یافت یکی از فعالیت هایش برای نجات جامعه جاهلی که سالها با هم در جنگ و ستیز بودند، ایجاد برادری و وحدت و همدلی بود و آنان را به این دعوت الهی فرا خواند و آنان نیز اجابت کردند و مدینه فاضله‌ای را تشکیل دادند. و در زمان امام زمان هم‌چنین خواهد شد. از امام باقر(ع) نقل شده است که فرمود: مردم در همه دورانها به عقب برگشته‌اند و رعایت حدود الهی را نمی کنند و با هم برادری و همدلی ندارند، مهدی ما قیام می‌کند، قیامی همراه رفق و رفاقت، صدق و صداقت خالص و آن چنان یاران او به هم نزدیک و یکدل می‌شوند که هر کس حاجتی دارد از جیب دوستش بر می‌دارد و کسی مانع او نمی شود و سپس آن را بازمی‌گردند. (بحار الانوار، ج 52، ص 372)
بنابر آنچه از امام باقر(ع) نقل شد، هماهنگی اهداف بعثت پیامبر با ظهور حضرت قائم، بروشنی هویداست زیرا مهدی(ع) زنده کنندۀ دین جدّش رسول خاتم است.
4. برپایی عدالت:
یکی دیگر از اهداف بلند و قطعی پیامبران و بعثت خاتم الانبیا(ص) و خاتم الاوصیا(ع) ، برپایی عدالت و جامعه ای دادگستر است؛ «لقد ارسلنا رسلنا بالبیّنات وأنزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط» ( سوره حدید، آیه 25)؛ یکی از صریح‌ترین و گویا ترین آیاتی که هدف بعثت پیامبران را بیان می‌کند این آیه شریفه است: ما پیامبران را با نشانه‌های روشن مبعوث کردیم و با آنان کتاب و میزان فرستادیم، تا همگان (همه مردمان) به قسط و دادگری برخیزند. و نیز فرمود: ... «إعدلوا هو أقرب للتقوی واتّقوا الله إنّ الله خبیر بما تعملون»؛ (سوره مائده، آیه 8)عدالت ورزید که به تقوا نزدیکتر است و پرهیزگار باشید، هر آینه خداوند بر هر آنچه می‌کنید بینا و خبیر است.
و چنین است که امام رضا(ع) از زبان اجدادش فرمود: دنیا به پایان نمی رسد تا آن که مردی از فرزندان حسین بن علی(ع) برای برپایی امورات این امت بر می‌خیزد و جهان را از عدالت پر می‌سازد، آنچنان که ظلم و ستم آن را فرا گرفته است. (بحار الانوار، ج 51، ص 66)
امام خمینی(ره) نیز دربارۀ اهداف ظهور با اهداف بعثت می‌فرماید:
چه مبارک است میلاد بزرگ شخصیتی که بر پا کنندۀ عدالتی است که بعثت انبیا ـ علیهم السلام ـ برای آن بود. و چه مبارک است زادروز ابرمردی که جهان را از شرّ ستمگران و دغلبازان تطهیر می نماید و زمین را پس از آنکه ظلم و جور آن را فرا گرفته پر از عدل و داد می نماید و مستکبران جهان را سرکوب و مستضعفان جهان را وارثان ارض می نماید. و چه مسعود و مبارک است روزی که جهان از دغلبازیها و فتنه انگیزیها پاک شود و حکومت عدل الهی بر سراسر گیتی گسترش یابد و منافقان و حیله گران از صحنه خارج شوند و پرچم عدالت و رحمت حق تعالی بر بسیط زمین افراشته گردد و تنها قانون عدل اسلامی بر بشریت حاکم شود و کاخهای ستم و کنگره های بیداد فرو ریزد و آنچه غایت بعثت انبیا ـ علیهم صلوات الله ـ و حامیان اولیا ـ علیهم السلام ـ بوده تحقق یابد و برکات حق تعالی بر زمین نازل شود و قلمهای ننگین و زبانهای نفاق افکن شکسته و بریده شود و سلطان حق تعالی بر عالم پرتو افکن گردد و شیاطین و شیطان صفتان به انزوا گرایند و سازمانهای دروغین حقوق بشر از بنیاد برچیده شوند. (صحیفه امام، ج 14، ص 472)
این سخن جامع بزرگ مردی است که خود نیز برای نجات محرومان و پابرهنگان قیام کرد وی مجتهدی اسلام شناس و فیلسوفی زمان شناس و عارفی درد آشنا بود، که تمام زندگی او صرف خودسازی و دیگر سازی شده و لحظه‌ای از این هدف بزرگ که از اهداف انبیا و اوصاف آنان بوده است، غفلت نورزیده است.
امام خمینی علاوه بر آنچه در این یادداشت و در محورهای یاد شده خواندید؛ در طول سالیان پس از انقلاب در باره بعثت پیامبر اسلام(ص) در ضمن برخی پیام‌ها و سخنرانی‌ها، جملاتی کوتاه و پر مغزی بیان داشته که توجه به آنها بسیار شکوه آفرین و آموزنده است:
مسئله بعثت، یک تحول علمی ـ عرفانی در عالم ایجاد کرد. (همان، ج 17، ص 430)
لسان قرآن از برکات بعثت است، از برکات بزرگ بعثت رسول خداست. (همان، ص 431)
آیاتی در قرآن کریم که باز از برکات بعثت است مشاهده می‌شود که به وسیله «من خوطب به»، کسی که مورد خطاب قرار گرفته قابل فهم است. (همان ، ص 432)
معرفت خدا چیزی است که نه ملک مقرّب می‌تواند آن معرفت را پیدا کند و نه رسول مرسل؛ و این از برکات بعثت است. (همان، ص 433)
یک لطایف دیگری در قرآن هست و اینها هم از برکات بعثت است و برکات بعثت آن مقداری که در معنویات است آن قدر در مادیات ظاهر نشده است. (همان، ص 434)
و اما توجه دیگری که در بعثت از منظر امام امّت روح الله موسوی خمینی بر آن تأکید شده است این جمله تاریخی آن بزرگوار است:
آن چیزی که ما در روز مبعث باید توجه به آن بکنیم این است که با بعثت رسول خدا، بعثت رسول خدا برای این است که راه رفع ظلم را به مردم بفهماند، راه اینکه مردم بتوانند با قدرتهای بزرگ مقابله کنند به مردم بفهماند. بعثت برای این است که اخلاق مردم را، نفوس مردم را، ارواح مردم را و اجسام مردم را، تمام اینها را از ظلمتها نجات بدهد، ظلمات را بکلی کنار بزند و به جای او نور بنشاند، ظلمت جهل را کنار بزند و به جای او نور علم بیاورد، ظلمت ظلم را به کنار بزند و به جای او عدالت بگذارد، نور عدالت را به جای او بگذارد و راه او را به ما فهمانده است، فهمانده است که تمام مردم، تمام مسلمین برادر هستند و باید با هم وحدت داشته باشند، تفرق نداشته باشند. (همان، ص 434 ـ 435)
به امید آن روزی که جمهوری اسلامی ایران بتواند اهداف بعثت پیامبر خاتم(ص) را پیاده سازد تا زمینه‌ای برای ظهور منجی بشریت باشد.