شهادت امام محصور
حسن پویا
امام حسن عسکری(ع) یازدهمین امام شیعیان فرزند امام هادی(ع) و سوسن یا حدیث، معروف به أم الحسن است. ایشان مانند پدر بزرگوارش با اجبار حکومت عباسی عسکر (لشکرگاه) زندگی می‌کرد به عسکری شهرت یافته است و از آنجا که از نوادگان امام رضا(ع) محسوب می‌گردد، ابن الرضا خوانده می‌شود.
امام عسکری(ع) جامع همه فضایل و صفات انسانی و سرآمد دیگران بود. خرد، دانش، زهد، شجاعت و سخاوت را درخود جمع کرده بود.
رفتار و کردار امام حسن عسکری(ع)، مورد ستایش مردم بوده و همگان از دوست و دشمن بر برتری آن حضرت در علم و عمل، حلم و صبر، پارسایی و زهد، گشاده‌دستی و سایر صفات انسانی ایشان شهادت می‌دادند.
بنابر نقل شیخ مفید، عبیدالله بن خاقانی وزیر، حضرت عسکری را شایسته خلافت می‌دانست. (ارشاد، ص 322)
امام خمینی دربارۀ جایگاه امام عسکری(ع) و تعلق روزهای هفته به ائمه معصومین(ع) می‌فرماید:
روز پنجشنبه به حضرت عسکری علیه السلام، و روز جمعه به ولیّ امر عجّل اللّه فرجه الشّریف، متعلّق است، مناسب آن است که در تعقیب نماز صبح برای ورود در این بحر مهلک ظلمانی و دامگاه مهیب شیطانی، متوسّل به خفرای آن روز شود؛ و با شفاعت آنها، که مقرّبان بارگاه قدس و محرمان سراپردۀ انسند، از حق تعالی رفع شرّ شیطان و نفس امارۀ بالسّوء را طلب کند، و در اتمام و قبول عبادات ناقصه و مناسک غیر لایقه، آن بزرگان را واسطه قرار دهد. (آداب الصلوه، ص 379)
پس از شهادت امام هادی(ع) در سن 22 یا 23 سالگی، در سال 254 ق، امامت و هدایت مردم به امام عسکری رسید و دوران امامت حضرت، حدود شش سال طول کشید. شیعیان که در آن دوران در شهرهای مختلف، از جمله مدینه، یمن، ری، کوفه، سمرقند و برخی بلاد دیگر زندگی می‌کردند، با توجه به وجود حضرت در لشکرگاه در سامراء و زیر نظر بودن حضرت، از طُرق مختلف و عمدتاً از طریق نامه‌نگاری با حضرت ارتباط می‌گرفتند.
شیخ طوسی راویان از آن حضرت را بیش از صد تن ذکر کرده است. (رجال، ص 397) امام خمینی با استناد به روایات شیخ کلینی می‌فرماید: آن حضرت در پاسخ عبدالله بن جعفر حمیری، برای تعیین مرجع دینی، عثمان بن سعید و محمد بن عثمان را مورد اطمینان در گفتار و رفتار معرفی کرده است. (معتمد الاصول، ج 1، ص 484)
صیانت از قرآن کریم یکی از فعالیت‌های امام عسکری(ع) بود، چنانکه با تذکری به کِندی از فیلسوفان معروف، جلوی اشتباه او در بیان تناقضات قرآن را گرفت. حضرت در بیان جایگاه امامت و امامان شیعه و ضرورت وجود حجت خدا در زمین، تأکیداتی داشت و با جریانهای انحرافی در این زمینه مانند: صوفیه و واقفیه مبارزه می‌کرد و غالیان را نیز از رفتارشان برحذر می‌داشت.
امام عسکری(ع) ضمن تأکید بر جایگاه امامت و ولایت اهل بیت(ع) شیعیان را به مدارا و نرمش و نیز ارتباط با سایر مسلمانان دعوت می‌کرد و آنان را جهت شرکت در مساجد آنها و عیادت از بیماران و تشییع جنازه آنان تشویق می‌کرد. (تحف العقول، ص 487)
امام خمینی در شرح حدیث نهم کتاب شریف شرح چهل حدیث در بحث نفاق، با توجه به حدیث امام عسکری(ع) خطاب به عالمان دینی و روحانیون می‌فرماید:
ای مدّعی ولایت از جانب ولیّ الله و خلافت از جانب رسول الله، صلّی الله علیه و آله، اگر مطابق حدیث شریف احتجاج هستی (صائنا لنفسه، حافظا لدینه، مخالفا علی هواه، مطیعا لأمر مولاه.) و اگر برگ شاخه ولایت و رسالتی و مایل به دنیا نیستی، و مایل به قرب سلاطین و اشراف و منزجر از مجالست با فقرا نیستی، اسمت مطابق با مسمّی و از حجج الهیه در بین مردم هستی، و الا در زمره علماء سوء و در زمره منافقان، و از طوایف دیگر که ذکر شد حالت بدتر و عملت زشت تر و روزگارت تباهتر است، زیرا که حجت بر علما تمامتر است. (ص 161 ـ 162)
دوران سخت امامت امام حسن عسکری(ع)، همزمان با خلافت چند تن از خلفای مستبد عباسی، معتز، مهتدی و معتمد بود. حضرت خلافت اینان را غاصبانه می‌دانست و به شیعیان برای گشایش و فرج، امید می‌داد. در این دوران حضرت گاه به دستور خلفای عباسی، زندانی می‌شد و یاران و محبّان حضرت برای ارتباط با ایشان به سختی می‌افتادند و گاه بازداشت می‌شدند. (مسند امام عسکری، ص 28 و بحار الانوار، ج 50، ص 313)
در دوران امامت حضرت، به نقل ابن اثیر، جریانهای مختلف در سراسر جهان اسلام، به مبارزه با خلفای عباسی مشغول بودند و اینان با امام عسکری(ع) به صورت مخفی و رعایت تقیه در ارتباط بودند. از جمله: حسن بن زید علوی در طبرستان، حسن بن اسماعیل علوی در قزوین و علی بن زید علوی در کوفه. این حرکت علویان موجب تشدید فشار بر حضرت می‌شد بویژه آنکه حضرت با شیعیان قم و طبرستان هم در ارتباط بودند.
امام خمینی(ره) درباره حرکت سیاسی امام عسکری(ع)، و سایر ائمه(ع) و ایستادگی آنان در برابر حکومت‌های جور و ستم و برخورد حکومت با آنان و چرایی این برخوردها می‌فرماید:
ائمه ما علیهم السلام که همه شان کشته شدند؛ برای این [بود] که همه اینها مخالف با دستگاه ظلم بودند. ..... یا حضرت عسکری را در سامرا چندین سال نگه می دارد و تحت فشار و در نظام، در عَسْکر ... در جُند ایشان را نگه می دارد و محبوس است امام ـ علیه السلام ـ در آنجا. این از باب این [بود] که نماز می خواست بخواند؟ خوب ...، خود آنها هم نماز می خواندند، به نماز چه کار داشتند؟ چون امام ـ علیه السلام ـ پسر پیغمبر بود، آن وقت پسر پیغمبر خیلی هم [مورد احترام بود]؛ اگر پسر پیغمبر سر جای خودش می نشست و کار نداشت به مردم، چیزی نبود.(صحیفه امام، ج 4، ص 21)
امام عسکری(ع) بنابر مشهور در 8 ربیع الاول سال 260 ق در 28 سالگی به دستور معتمد عباسی به شهادت رسید. در مراسم خاکسپاری حضرت بازار سامرا تعطیل شد و مردم و نخبگان نیز در این مراسم شرکت کردند و حضرت در کنار قبر پدر بزرگوارش امام هادی(ع) در خانه خود دفن گردید.
مدفن امامین عسکریین، اکنون زیارتگاه مشتاقان و علاقه‌مندان آن بزرگواران است و امام خمینی نیز در مهر ماه سال 44 هنگام تبعید به عراق به سامرا برای زیارت قبر عسکریین مشرف شد.