رمضان ماه نزول کتب آسمانی
حسن پویا
ماه مبارک رمضان، ماه رحمت، مغفرت و عنایات خاص الهی است. در برخی آیات قرآن کریم بیان شده است که قرآن، این کتاب آسمانی عظیم و جاودان، در ماه مبارک رمضان نازل شده است: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینّات من الهدی و الفرقان» (سوره بقره، آیه 185)؛ ماه رمضان، ماهی است که در آن قرآن را فرو فرستادیم که راهنمای هدایت انسانها و روشنگر و هدایت بخش و جداکننده حق از باطل است.
گرچه در چگونگی نزول قرآن در ماه رمضان، در میان مفسران اختلاف نظرهایی وجود دارد، که در جای خود قابل بحث و بررسی است و در این مقال اندک نمی‌گنجد.
درباره تعداد کتب و صحیفه های نازل شده بر پیامبران، در بررسی تاریخ پیامبران، بسیار سخن گفته شده است. لکن قرآن کریم نام چهار کتاب را به صراحت بیان میکند: زبور داوود، تورات موسی، انجیل عیسی و قرآن کریم بر حضرت محمد(ص).
در برخی تفاسیر مانند تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر نقل شده است، زبور در دوازدهم ماه رمضان، تورات در ششم ماه رمضان، انجیل در سوم ماه رمضان و یا سیزدهم نازل شده است. قرآن کریم هم که به تصریح خود قرآن در ماه رمضان و در شب قدر نازل شده است.
در باره سایر صحیفه هایی که بر برخی پیامبران نازل شده، در قرآن کریم اشاراتی به چشم میخورد، علامه طباطبایی در تفسیر سوره أعلی از مجمع البیان امین الاسلام طبرسی نقل میکند که ابوذر از تعداد کتب نازل شده بر پیامبران از پیامبر اکرم(ص) سؤال کرد و حضرت فرمود: کتب آسمانی صد و چهار کتاب است، که ده صحیفه آن بر آدم، پنجاه صحیفه بر شیث، سی صحیفه بر اخنوخ (یعنی ادریس) و ده صحیفه بر ابراهیم و چهار صحیفه هم که سایر کتب آسمانی مشهور است. این معنا در تفسیر الدرالمنثور تألیف جلال الدین سیوطی با اختلاف جزئی نیز آمده است.
چرا ماه مبارک رمضان
برخی از قرآن پژوهان بر این باورند که جایگاه ماه رمضان نزد خداوند متعال زمینه‌ای برای نزول کتب آسمانی دراین ماه مبارک است. از این رو به بیان خصوصیات این ماه پرداخته اند، از جمله اینکه:
- ماه رمضان برترین و با برکت ترین ماه و ماه رحمت و مغفرت است.
- شب قدر که از هزار ماه برتر است در این ماه قرار دارد.
- ماه میهمانی خدا و تلاوت قرآن و ماه روزه داران است.
- ماه تقارن و هماهنگی ادیان آسمانی است.
بنابراین جایگاه ماه مبارک رمضان نزد خداوند متعال خود نشان از این دارد که میتواند این ماه، ماه نزول کتب هدایت بشر باشد و این خود بر عظمت و شرافت این ماه می افزاید.
قرآن کریم درباره کتاب آسمانی تورات و انجیل و هدایت گری آنها میفرماید:
«نزل علیک الکتاب بالحق مصدقاً لما بین یدیه و أنزل التورات و الانجیل من قبل هدی للناس و أنزل الفرقان... (سوره آل عمران، آیه 3 و 4)؛ کتاب(قرآن) را به حق بر تو نازل کرد، که با کتب پیشین هماهنگ و تصدیق کننده است و تورات و انجیل را پیش از آن، برای هدایت مردم فرستاد و همچنین قرآن را، جدا کننده حق از باطل.
ماه رمضان، ماه هدایت به سوی نور و حقیقت است و قرآن کتاب نور و هدایت به طریق مستقیم انسانی است. ماه تلاوت آیات قرآن جهت کسب رحمت و برکت و رسیدن به تعالی والای الهی است، چنانکه امام خمینی(س) در این باره سخنان بسیار آموزنده ای فرموده است از جمله:
ماه مبارک رمضان که ماه مبارک است ممکن است برای این باشد که ماهی است که ولی اعظم؛ یعنی رسول خدا واصل شده است و بعد از وصول، ملائکه را و قرآن را نازل کرده است. به قدرت او ملائکه نازل می شوند؛ به قدرت ولی اعظم است که قرآن نازل می شود و ملائک نازل می شوند. ولیّ اعظم، به حقیقت قرآن می رسد در ماه مبارک و شب قدر، و پس از رسیدن، متنزل می کند به وسیلۀ ملائکه ـ که همه تابع او هستند ـ قرآن شریف را، تا به حدی که برای مردم بگوید. قرآن در حد ما نیست، در حد بشر نیست. قرآن سرّی است بین حق و ولیّ الله اعظم که رسول خداست، به تبع او نازل می شود تا می رسد به اینجایی که به صورت حروف و کتاب در می آید که ما هم از آن استفادۀ ناقص می کنیم. و اگر سرّ «لیلة القدر» و سرّ «نزول ملائکه» در شبهای قدر ـ که الآن هم برای ولیّ الله اعظم حضرت صاحب ـ سلام الله علیه ـ این معنا امتداد دارد ـ سرّ اینها را ما بدانیم، همۀ مشکلات ما آسان می شود.(صحیفه امام، ج 19، ص 285).