شهریه متفاوت

شهریه متفاوت

مهدی حاضری

بیست و ششم مهرماه مصادف است با آغاز شهریه حضرت امام در نجف اشرف در سال  1345 یعنی  یکسال پس از حضور ایشان در عراق. همه می دانیم حضرت امام پس از سخنرانی شدید اللحن خود در 4آبان 1343 علیه  تصویب لایحه کاپیتولاسیون توسط مجلسین ایران در سحرگاه 13آبان 1343دستگیر و بلافاصله از ایران به ترکیه تبعید شدند. پس از گذشت یکسال، با مخالفت دولت ترکیه برای تمدید حضور ایشان در این کشور به صورت تبعیدی، رژیم شاه امام را در تاریخ سیزدهم مهرماه 1344از ترکیه به عراق منتقل کرد ولی بنا به شرط دولت این کشور، حضرت امام تبعیدی تحت نظر محسوب نشده و در این کشور تا حدودی از آزادی عمل برخوردار بودند.

حضرت امام بعد از زیارت حرم ائمه در شهرهای کاظمین، سامراء و کربلا در تاریخ بیستم مهرماه به شهر نجف وارده شده و در یک منزل استیجاری واقع در شارع الرسول اسکان یافتند. ایشان پس از مدت کوتاهی تدریس خارج فقه خود را در مسجد شیخ انصاری واقع در بازارچه حویش نجف آغاز کرده و گروه زیادی طلاب ایرانی و غیر ایرانی در درس ایشان شرکت می کردند. ایشان از همان بدو ورود به احترام مراجع نجف خصوصا مرحوم آیه الله العظمی سید محسن حکیم از هرگونه اقدامی که شائبه مرجعیت داشته باشد پرهیز داشته و دوری می کردند.

 پس از داشتن مقام علمی و کرسی تدریس معتبر، یکی از مهمترین مشخصات مرجعیت در حوزه های علمیه برای هر شخص، توان پرداخت شهریه به طلاب است که حضرت امام در زمان حضور در ایران نیز با وجود در اختیار داشتن بزرگترین و مطرح ترین کرسی علمی حوزه علمیه قم در دوره آیه الله بروجردی پس از فوت ایشان از پذیرش مقام مرجعیت ابا داشته و هرگز قدمی برای مرجعیت برنداشتند و در جلسه ای که پس از فوت آیه الله بروجردی بین بزرگان حوزه برگزار گردید، با توجه به پذیرش مسئولیت پرداخت شهریه طلاب  توسط حضرات آیات شریعتمداری و گلپایگانی و نجفی مرعشی،  حضرت امام هیچگونه مسئولیتی نپذیرفتند و در جواب اعتراض شاگردان و مریدان خودشان فرموده بودند: من به همین تحصیل و تدریس مشغول خواهم بود.

حضرت امام برای پرهیز از مقام مرجعیت در آن ایام نه رساله توضیح المسائل آماده کرده و نه حاضر به برگزاری مجلس ختم برای مرحوم آیه الله بروجردی شده و نه به کسی اجازه دریافت وجوهات شرعیه داده بودند. اولین اجازه نامه دریافت وجوهات شرعی که از حضرت امام صادره شده  یک هفته پس از رحلت آقای بروجردی است و آن هم متن کوتاهی است که در پاسخ درخواست کتبی یکی از روحانیون اهل میانه مرحوم حجه الاسلام و المسلمین سید سجاد حججی نوشته اند. البته  بعد از آن با توجه به مراجعات زیادی که به ایشان شده است به تدریج  اجازاتی صادرکرده اند که بخشی از آن ها در مجموعه اجازات امام خمینی توسط نگارنده گردآوری و توسط انتشارات عروج چاپ منتشر شده است.

بعد از شروع مبارزات علما و مراجع برعلیه تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی در پاییز 1341 و به دنبال آن مبارزات روحانیون علیه رفراندوم انقلاب سفید و دستگیری و زندان رفتن حضرت امام در خرداد1342 مرجعیت حضرت امام بسیار گسترده شده و تعداد مقلدین ایشان به سرعت افزایش یافت و با توجه به حجم زیاد وجوهات شرعی که به ایشان می رسید شروع کردند به پرداخت شهریه به طلاب ولی با دستگیری و تبعید امام به ترکیه، رژیم شاه و ساواک مشکلات زیادی برای وکلای ایشان به وجود آورد و از توزیع شهریه ایشان ممانعت می شد که برای رفع این مشکل یکی از علمای بزرگ تهران، مرحوم آیه الله میرزا احمد آشتیانی اجازه داد شهریه حضرت امام بنام ایشان توزیع شود.

بعد از استقرار حضرت امام در شهر نجف و شروع تدریس درس خارج فقه، با توجه به افزایش روز افزون مقلدین، از ایشان انتظار می رفت به طلاب و روحانیون حوزه علمیه نجف نیز شهریه بدهند که امام به واسطه پرهیز وارد شدن در حوزه مرجعیت از این کار ابا داشته و حتی زمانی که متوجه شدند بر پشت جلد کتاب تحریر الوسیله ایشان که برای اولین بار در نجف منتشر می شد عبارت "زعیم الحوزات العلمیه" را نوشته اند بسیار ناراحت شده و دستور اصلاح روی جلد را دادند. ولی در نهایت پس از یکسال، از 26 آبان سال 1345 پرداخت شهریه ایشان در حوزه نجف با همت مرحوم حجت الاسلام والمسلمین شیخ نصرالله خلخالی آغاز شد.

با آغاز شهریه حضرت امام تحولی شگرفی در نحوه پرداخت شهریه نیز بوجود آمد و سنت غلطی که از گذشته در آنجا رایج شده بود با این استدلال که استعداد و توان طلاب ایرانی و عرب بیشتر از طلاب دیگراست لذا به طلاب مهاجر از سایر کشورها  نصف شهریه پرداخت می کردند، توسط حضرت امام این تبعیض نابجا لغو شد و به همه طلاب حوزه که در امتحانات قبول می شدند به صورت یکسان شهریه پرداخت کردند. مرحوم آیه الله سید عباس خاتم یزدی که سالها قبل از حضور امام در نجف حضور داشته است  در خاطرات خود می گوید: شهریه ایشان برخلاف معمول بین همه اشخاص و ملیت ها بطور مساوی توزیع می شد در حالی که پیش از این، سایر مراجع بین طلاب و فضلا فرق می گذاشتند و به عنوان مثال به طلاب پاکستانی و هندی و افغانی نصف شهریه و یا ربع شهریه یک طلبه ایرانی یا عرب می دادند....چون ایشان علاوه بر ویژگی های اخلاقی، روحیه عدالت جویانه ای داشت که وادارش می ساخت بین طلاب تبعیض قائل نشود

تحول دیگر در میزان دریافتی طلاب بود که تا آن زمان همواره مبلغ بسیار ناچیزی به طلاب پرداخت می شد به جهت اینکه مراجع عظام تقلید مصارف گوناگونی برای وجوهات دریافتی خود داشتند و بخش زیادی از وجوهات را صرف امور دیگری غیر از شهریه طلاب می کردند ولی حضرت امام کمتر اجازه می دادند از وجوهات شرعی برای ساخت مسجد و گنبد و مناره و مدرسه علمیه و... استفاده شود و می فرمودند: مردم مسلمان هر شهر و دیار در کنار سایر هزینه هایی که برای زندگی خود می کنند برای حفظ دین خود نیز حاضر هستند هزینه کنند و نباید وجوهات شرعیه صرف اینگونه امور شود مگر در بلادی که مسجد و مدرسه وجود ندارد و کسی بانی نمی شود که می توان به قدر ضرورت از این وجوهات شرعی استفاده کرد.

این سیره و منش حضرت امام  در دوره ای که بعثی ها کمر به نابودی حوزه نجف بسته بودند و با اخراج ایرانیان و انواع آزار و اذیت ها سعی در فراری دادن طلاب از نجف داشتند موجب شد دیگر مراجع نیز شهریه خود را افزایش دهند و بدین صورت تحولی بسیار مثبت در زندگی طلاب ساکن نجف پدید آمد و مانع از فروپاشی حوزه نجف شد. البته برای رعایت احترام آقای حکیم، تا زمان حیات آن مرحوم، همواره شهریه امام اندکی کمتر از شهریه ایشان بود، مرحوم خاتم می گوید: شهریه امام با ماهی پنج دینارآغاز شد و در سال های پایانی به ماهی پنجاه دینار رسید. یکی ازاطرافیان و فدایی های آیه الله العظمی خویی در یک جمع خصوصی گفته بود: ما باید به جان آقای خمینی دعا کنیم که با آمدنش به نجف هم خودش شهریه اش را زیاد کرد و هم موجب شد دیگران نیز شهریه شان را زیاد کنند.

ویژگی دیگر شهریه حضرت امام این بود که بدون هیچ چشم داشتی از فضلا و سرشناسان حوزه پرداخت می گردید. آقای خاتم می گوید: اکثر پرداخت کنندگان شهریه توقعات و انتظارات زیادی از دریافت کنندگان به ویژه آن ها که از اسم و رسمی برخوردار بودند داشتند، از جمله این توقعات حضور در جلسات درس یا نماز جماعت و مجالس روضه و همچنین رفت و آمد و حضور در بیرونی آن مرجع بود در حالی که حضرت امام با این نوع مسائل به شدت مخالف بود و همواره به دست اندرکاران امور دفتری و بیرونی تذکر می داد که توقع نداشته باشند افرادی حتما به دفتر و بیرونی بیایند  و یا در جلسات درس امام و یا نماز جماعت ایشان شرکت نمایند...و می فرمود: مگر این پول ها و وجوهات جزء اموال شخصی ماست که در قبالش توقعات بیجا از مردم داشته باشیم . نقش ما در این میان بیش از نقش یک صراّف نیست.

البته حضرت امام برای خود و فرزندان و اطرافیان در مصرف وجوهات بسیار سختگیر بوده و در کنار کنترل روزانه لیست مخارج منزل و هزینه های دفتر، زندگی بسیار زاهدانه ای داشتند که فعلا جای پرداختن به آن نیست. به عنوان نمونه با توجه به اینکه فرزندشان حاج احمد آقا در آن زمان در ایران بوده و در دبیرستان مشغول تحصیل بود حضرت امام پس از پایان تحصیل وی با صراحت به داماد خود آیه الله شهاب الدین اشراقی که وکیل ایشان در ایران بود نامه نوشته و فرمودند: اگر احمد طلبه شد به او نیز مثل سایر طلاب شهریه بدهید ولی اگر به کاری دیگر اشتغال یافت هیچگونه پرداختی از محل وجوهات شرعی به وی داده نشود.

آقای خاتم می گوید: مجموعه این اقدامات باعث شد که دل های فضلا و طلاب و عمده آخوندهای نجف و در پی آن ها اکثر مردم متوجه حضرت امام گردد و همین کارهای به ظاهر کوچک که از خصائل والای اخلاقی حضرت امام نشأت می گرفت موجب ترقی و پیشرفت حضرتش شد.