اسوۀ مهربانی و عقلانیت
حسن پویا
وَ ما محمّد الّا رسول قد خَلَت من قبله الرُّسلُ أفإن مات أو قُتِلَ إنقَلَبنم علی أعقابِکُم... (سوره آل عمران، آیه 144)؛ محمد فرستاده خداست و پیش از او، فرستادگان دیگری نیز بودند. آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، شما به گذشته (دوران جاهلیت) برمیگردید؟! هشدار بزرگ قرآنی به امت پیامبر(ص) جهت عقب گرد نکردن آنان و بهره مندی از زحمات آن حضرت و یاران و اصحاب او، هشداری بیاد ماندنی است که برای همگان در همه اعصار و قرون، درسی بزرگ و قابل توجه و تأمل است.
28 صفر سالروز رحلت پیامبر گرامی اسلام(ص) است، پیامبر خدا(ص) 63 سال عمر کرد در میان مردمی که او را به محمد امین می شناختند، بعد از بعثت حضرت، جمعی به او گرویدند و تا آخر با همه توان ایستادند و جمعی نیز با همه قوا در برابر او قرار گرفتند. لکن رحمت او همگان را در برگرفت تا آنجا که در فتح مکه، همه جفاکنندگان را نیز بخشید و امانشان داد و قرآن چه نیکو او را «رحمت للعالمین» خوانده است: و ما ارسلناک ألّا رحمه للعالمین (سوره انبیاء، آیه 107)؛ ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم.
رسول گرامی اسلام(ص) در دوران بیست و سه سالة بعثت به خوبی رسالت خویش را به سرانجام رساند و کتاب عظیم الهی – قرآن - را به همه بشریت عرضه کرد. کتاب زندگی آفرین، شفابخش جانها، بیدارگر درونها، نور و روشنایی بخش دلها، کتاب عمل برای حیاتی جاودان. و اینچنین بود که او اسوة همه امتها قرار گرفت: و لکم فی رسول الله اسوة حسنة؛(سوره احزاب، آیه 21) برای شما مردم، رسول خدا مقتدای پسندیده ای است. امام خمینی اقتدا به پیامبر اکرم(ص) را در دوران دفاع مقدس این چنین یادآور میشود:
ما باید در این امور از پیغمبر اکرم و از ائمه هدی که در طول مدتشان یا در جنگ بودند با کفار و یا در حبس بودند به دست اشخاصی که با اسم اسلام آنها را به حبس و زجر میکشیدند، سرمشق بگیریم و به آنها اقتدا بکنیم. اسلام عزیز چیزی است که پیغمبر اکرم در راه او جانفشانی کرد و ائمه هدی در راه او جانفشانی کردند و یاران پایدار پیغمبر در راه او جانفشانی کردند. و ما نیز باید به آنها اقتدا کنیم.(صحیفه امام، ج 14، ص 298)
چنانکه ایشان به عنوان یکی از رهروان صادق و یکی از دلباختگان رسول گرامی اسلام، بارها در نوشته ها و سخنرانیهای خود درباره پیامبر خدا سخن گفته است و گاه از عظمت و فداکاریهای حضرت، گاه از رحمت و گذشت او، گاه از تلاشهای سخت و طاقت فرسای ایشان و گاه از رفتارهای انسانی پیامبر یاد کرده است. ایشان در پیام خود در سال 1358 به حجاج خانه خدا میفرماید:
صلوات و سلام خداوند بر رسول خدا پیامبر عظیم الشأن که یک تنه قیام فرمود در مقابل بتپرستان و مستکبرین، و پرچم توحید را به نفع مستضعفین به اهتزاز درآورد، و از قِلت عُدّه و عدد نهراسید، و با عِده قلیل بدون سازوبرگ جنگی کافی و با نیروی ایمان و قوتِ تصمیم بر سرکشان و ستمکاران تاخت، و ندای توحید را در کمتر از نیم قرن بر بزرگترین معموره جهان به گوش جهانیان رساند.(صحیفه امام، ج 10، ص 338)
و آنگاه که امام خمینی در صدد بیان اهداف انقلاب اسلامی ایران است، به اهداف پیامبر خدا(ص) اشاره میکند و میفرماید:
هدف انقلاب ما همان هدف پیامبر عظیم الشأن است. با صبر و تحمل انقلابی به پیش تا گسترش عدل الهی و اسلام عزیز.(صحیفه امام، ج 16، ص 45)
توجه به آنچه امام خمینی آن را از اهداف شریعت محمدی(ص) می داند بسیار جای تأمل دارد، زیرا ایشان هدف انقلاب ایران را جدای از اهداف رسول گرامی اسلام نمی داند و هدف رسول خدا را گسترش عدل و اسلام عزیز بیان میدارد، زیرا بدون اجرای عدالت و با ظلم و ستم هرگز نمی توان معرف خوبی برای اسلام بود. اسلامی که خداوند پیامبرانش را دعوت کننده برای برپایی قسط و عدل توسط مردمان میداند: لقد رسلنا رسلنا بالبینات و نزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط ... (سوره حدید، آیه 25) ما پیامبران خود را با دلایل و براهین روشن فرستادیم و با آنها کتاب آسمانی و میزان نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند.
از این رو امام خمینی میفرماید:
شما ملاحظه کنید که پیغمبر اکرم از همه بیشتر رنج کشید برای تربیت مردم، برای اینکه این مظلومین را از دست آن ظالم ها نجات بدهد.(همان، ج 17، ص 233)
نجات مظلومان جهان از زیر ستم و جور، جز با عدالت امکان پذیر نیست. وظیفه رسولان الهی گرچه در گام نخست معرفت و عبودیت حق تعالی است و لکن این حقیقت جز با نجات بشریت از دست ستمکاران، مترفین، زیادخواهان و ظالمان امکان پذیر نخواهد بود. یکی از راههای رسیدن به حق و عدالت و اثبات حقانیت، روابط با سایر دولتها و ملتهاست. از منظر امام خمینی راهکارهای اصلی برای رسیدن به حق و نشان دادن مظلومیت ملت ایران و دوری از انزوا، ارتباط منصفانه و صادقانه با سایر حکومت هاست. از اینرو میفرماید:
ابرقدرتها و امریکا خیال میکردند که ایران به واسطه انقلابی که کرده است و میخواهد استقلال و آزادی را که یک مسئله تازه و بر خلاف رویّه همه حکومتهاست به دست بیاورد، به ناچار منزوی خواهد شد، وقتی که منزوی شد زندگی نمیتواند بکند، که دیدند نشد و ایران روابطش با خارجیها زیادتر گردید. حالا به این مطلب افتادند که؛ ما چکار داریم به دولتها، اینها همه ظالم و کذا هستند و ما باید با ملتها روابط داشته باشیم. که این هم نقشه تازه و مسئله بسیار خطرناک و شیطنت دقیقی است. ما باید همان گونه که در زمان صدر اسلام، پیامبر سفیر به این طرف و آن طرف میفرستاد که روابط درست کند عمل کنیم، و نمیتوانیم بنشینیم و بگوییم که با دولتها چکار داریم. این بر خلاف عقل و بر خلاف شرع است، و ما باید همه با همه رابطه داشته باشیم، منتها چند تا استثنا میشود که الآن هم با آنها رابطه نداریم.(همان، ج 19، ص 93)
این یعنی اقتدا به رسول گرامی اسلام در عمل و سرمشق قرار دادن رفتارهای آن حضرت در عمل فردی و نیز سیره حکومتی پیامبر خدا(ص).
یکی از نکات دیگری که امام خمینی در پیام خود در سالگرد کشتار خونین مکه بیان می دارد این است که ما مراقب ظاهرسازیها نزد حاکمان به اصطلاح کشورهای اسلامی باشیم و توجه داشته باشیم که پیامبر اسلام(ص) چه اهدافی را دنبال میکرد:
پیامبر اسلام نیازی به مساجد اشرافی و مناره های تزئیناتی ندارد. پیامبر اسلام دنبال مجد و عظمت پیروان خود بوده است که متأسفانه با سیاستهای غلط حاکمان دست نشانده به خاک مذلت نشسته اند.(همان، ج 21، ص 80)
این ایام سال روز شهادت مظلومانه سبط اکبر پیامبر(ص) امام حسن مجتبی(ع) نیز می باشد با جملاتی از امام خمینی، یاد آن حضرت را گرامی میداریم. ایشان در سخنانی میفرماید:
معاویه یک سلطان بود در آن وقت؛ حضرت امام حسن(ع) بر خلافش قیام کرد در صورتی که آن وقت همه هم با آن مردک بیعت کرده بودند و سلطانش حساب میکردند. حضرت امام حسن قیام کرد تا آن وقتی که میتوانست. وقتی که یک دسته علاف نگذاشتند که کار را انجام بدهد، با آن شرایط صلح کرد که مفتضح کرد معاویه را. آن قدری که حضرت امام حسن معاویه را مفتضح کرد به همان قدر بود که سید الشهداء یزید را مفتضح کرد.(همان، ج 2، ص 371)
در جای دیگری از گرفتاریهای امام مجتبی(ع) یاد میکند و میفرماید:
امام حسن- سلام اللَّه علیه- آن قدر گرفتاری که از این دوستان و اصحابش داشت از دیگران نداشت. اصحابی که توجه نداشتند که امام زمانشان روی چه نقشه دارد عمل میکند، با خیالهای کوچکشان، با افکار ناقصشان در مقابلش میایستادند و غارتش کردند و اذیتش کردند، و- عرض میکنم که- شکستش دادند، معاهده با دشمنش کردند و هزار جور بساط درست کردند.(همان، ج 9، ص 30)
رحلت پیامبر اسلام و شهادت امام حسن مجتبی(ع) بر همگان تسلیت باد.