چرا پاریس؟ (1)
مهدی حاضری
اول مهرماه مصادف است با محاصره کامل بیت امام خمینی(س) در نجف اشرف توسط نیروهای امنیتی حکومت بعثی عراق، عملی که منجر به هجرت تاریخ ساز حضرت امام به پاریس و در نهایت فرار شاه و بازگشت پیروزمندانه ایشان به وطن در 12 بهمن 57 گردید. تا کنون مطالب بسیار زیادی در خصوص چگونگی انتخاب این مقصد و انجام این سفر و حوادث و اتفاقات دوره حضور ایشان در پاریس از سوی شخص حضرت امام و همراهان و افرادی که در آنجا حضور پیدا کرده اند منتشر شده و به سوالاتی که پیرامون این سفر و اتفاقات ایام حضور ایشان مطرح شده پاسخ داده اند، گرچه هنوز ابهاماتی وجود دارد که جای بررسی دارد. ما در اینجا می خواهیم طی چند شماره به این سوال پاسخ دهیم که چرا حضرت امام پاریس را برای مهاجرت انتخاب کردند.
قبل از پاسخ دادن به این سوال باید بدانیم حضور حضرت امام در کشورعراق بر خلاف زمان تبعید در کشور ترکیه به صورت فرد تبعیدی تحت نظر نبود و طبق اسناد و گزارش های منتشر شده، دولت عراق در مهر ماه سال 1344 به شرط آزادی عمل و فعالیت، اجازه انتقال ایشان از ترکیه به این کشور را صادر کرد و در بدو ورود هم از سوی دولت عراق به ایشان خیر مقدم گفته شد. اما حضرت امام در طول دوران حضور در این کشور هرگز حاضر نشدند با استفاده از امکانات این کشور سخن یا اقدامی علیه دولت ایران انجام دهند و حتی پس از انجام کودتا و پیروزی بعثی ها در عراق که تضاد و دشمنی جدی با دولت وقت ایران داشتند و فرصت ها و امکانات زیادی در اختیار ایشان و سایر مخالفین دولت شاه نظیر حزب توده، تیمور بختیار و سازمان مجاهدین خلق و... قرار نمی دادند تا با شاه مبارزه کنند هرگز با هیچیک از افراد و گروه های مذکور ائتلاف و اقدامی نکرده و به پیشنهاد این دولت روی خوش نشان ندادند. تا اینکه صدام حسین با شاه قرارداد صلح 1975 الجزایر را امضا کرده و طرفین اختلافات خود را برطرف کردند.
در تابستان 1357 که آتش انقلاب در کشور شعله ور شده بود، دولت ایران بر اساس مفاد این قرارداد از دولت عراق خواست جلوی فعالیت امام در نجف و صدور بیانیه و ضبط و ارسال نوارهای کاست سخنرانی های ایشان را بگیرد.
بر این اساس در شهریور ماه، مقامات عراقی مقدمات محاصره منزل حضرت امام در نجف را فراهم کردند و سعدون شاکر یکی از عالی ترین مقامات دولت عراق، به همراه هیئتی خدمت امام رسیدند. در این دیدار که حجه الاسلام و المسلمین سید محمود دعایی به عنوان مترجم از سوی حضرت امام حضور داشت وی پس از بیان مقدمات طولانی می گوید: بر اساس توافق ها و تعهداتی که ما با شاه و دولت ایران داریم، حضرتعالی نباید در داخل خاک عراق و نجف اشرف فعالیت سیاسی بر ضد دولت ایران بکنید.
امام می فرمایند: شما با دولت و شاه ایران تعهد دارید. من هم با ملت ایران و اسلام تعهد دارم.... من هرکجا باشم به وظیفه و مسئولیت خود عمل می کنم. جایگاه ما روی همین گلیم و فرش است و این گلیم و فرش را هرجایی بیندازیم، همان جا عمل به تکلیف خود می کنیم.
سعدون شاکر می پرسد: به کجا می خواهید بروید که به شما اجازه بدهند بر ضد رژیم شاه فعالیت سیاسی بکنید؟
امام می فرمایند: من به کشوری خواهم رفت که تحت سلطه شاه نباشد و تعهدی نسبت به رژیم شاه نداشته باشد. «به فرانسه می روم».
ظاهرا این اولین مرتبه ای است که نام پاریس به عنوان مقصد مهاجرت از زبان امام شنیده می شود.
به نظر می رسد حضور تعدادی از دانشجویان مسلمان و مبارز در کشور فرانسه نظیر دکتر حسن حبیبی ، دکتر سید ابوالحسن بنی صدر، صادق قطب زاده و...، مکاتبات و مراودات افرادی همچون مرحوم دکتر صادق طباطبایی، دکتر ابراهیم یزدی با امام تحت عنوان اتحادیه اتحادیه انجمن های اسلامی اروپا و امریکا فضای نسبتا آزادی که برای فعالیت های سیاسی در این کشور وجود دارد (همچنانکه در طول چهل سال پس از پیروزی انقلاب هم چنین فضایی برای نیروهای معاند نظام جمهوری اسلامی در آنجا فراهم هست) باعث شده بود، رفت و آمد علاقمندان امام از نجف به آنجا و بالعکس زیاد باشد و فرصت های تبلیغاتی که قطب زاده برای ایشان فراهم کرده بود نظیر انجام مصاحبه" لوسین ژرژ" خبرنگار مشهور فرانسوی با امام در اردیبهشت 1357 و انتشار آن در روزنامه لوموند و انجام مصاحبه خبرنگار رادیو _ تلویزیون فرانسه با ایشان در شهریور همان سال در این کشور موجب آشنایی ایشان با فضای کشور فرانسه شده باشد و از طرفی نخواستن ویزا برای اقامت کوتاه مدت در این کشور و سوء پیشینه نداشتن فرانسه مانند انگلستان در نزد مردم ایران از دیگر نقاط مثبت انتخاب پاریس می تواند باشد.