امروز با امام: بیستودوم تیر
ـ نامه به آقای مهدی قاضی در مورد عزیمت آقای مشکینی به حوزه علمیه خرمآباد (1346)
«بسمه تعالی
خدمت جناب مستطاب ثقةالاسلام آقای قاضی- دامت افاضاته
مرقوم شریف واصل، توفیق و سلامت جنابعالی را خواستار است. از اینکه در نظر گرفته شده است جناب حجتالاسلام آقای مشکینی را به خرمآباد بیاورید، گرچه از نظر اینکه حقیر میل داشتم ایشان اولًا در حوزه قم و الّا در یکی از حوزههای پرجمعیت باشند که نفعشان عام باشد، لکن چون خرمآباد مرکز حساس است و اهمیت دارد، از این جهت بسیار به موقع است. امید است انشاءاللَّه تعالی اگر به موانعی برخورد نکنند موجب برکات زیادی باشند. در هر صورت از طرف اینجانب همه نحو تأیید و تجلیل مقتضی انشاءاللَّه خواهد شد. و حضرات آقایان مدرسین و محصلین هم قدر ایشان را خواهند دانست.
وجهی اگر خواستید نجف بفرستید دو طریق دارد: یکی آنکه بفرستید تهران نزد آقای لواسانی به آدرس امامزاده یحیی- کوچه تقوی- آقای حاج سید محمدصادق لواسانی و بنویسید باید به نجف به فلان برسد. دیگر آنکه بفرستید تجارتخانه آقا حاج محمدتقی دیبایی به نشانی تهران- سرای خدایی- تجارتخانه دیبایی. وجه را در این صورت به اسم آقای خلخالی بفرستید، اسم اینجانب نباشد، فقط بنویسید به آقای خلخالی برسد.
از خداوند تعالی تأیید و توفیق همه آقایان را خواستار است. والسلام علیکم. روحاللَّه الموسوی الخمینی.» (صحیفه امام، ج21، ص: 579)
ـ نامه به آقای سید محمدحسین لنگرودی؛ رفتن طلاب به سربازی (1349)
[بسمه تعالی... محضر منور حضرت مستطاب آیت اللَّه العظمی سیدنا الخمینی- مدظله العالی
محترماً پس از تقدیم عرض سلام و اخلاص و ارادت: نظر مبارک را در امر رفتن آقایان طلاب به نظام و یا گرفتن معافیت از طریق آنها (عند دوران الأمر بینهما)[1] خواهانند، مخصوصاً تقاضا دارند صریحاً بیان فرمایید که آیا اخذ معافیت از مدارسی که در ید آنهاست (و یا اگر نیست ولی بر طبق برنامه شش ساله آنها صورت میگیرد) جایز میدانید یا آنکه جایز نمیدانید هر چند مستلزم بردن و رفتن به نظام باشد؟ چون که شنیده شده بود که مخصوصاً عند الدوران اخذ را مصلحت میدانید و هم ملاحظه میکردند که بسیاری از طلاب حوزه از این طریق ورقه معافیت اخذ میکنند، لذا بدین وسیله استفتاء مینمایند که نظر صائب را به طور روشن و صریح بیان فرمایید. و السلام علیکم؛ ادام اللَّه ظلّکم الوارف. ربیع الاول/ 90- لنگرودی]
بسمه تعالی
خدمت جناب مستطاب سید الاعلام و حجت الاسلام آقای لنگرودی- دامت افاضاته
مرقوم شریف واصل، توفیق و سلامت جنابعالی را خواستار است. راجع به نظام، آقایان هر نحو بتوانند از نظام معاف شوند در صورتی که مستلزم حرامی نباشد مانع ندارد. از جنابعالی امید دعای خیر برای حُسن عاقبت دارم. و السلام علیکم. 9 ج 1 90- روح اللَّه الموسوی الخمینی.» (صحیفه امام، ج2، ص: 280)
ـ نامه به آقای مصطفی عطری نژاد؛ جلوگیری از حیف و میل در خانه فرهنگ (1358)
«جناب آقای میرزا مصطفی عطری نژاد- دام توفیقه
نامه جنابعالی واصل و از مضمون آن اطلاع حاصل گردید. در مورد خانه فرهنگ و حیف و میلهایی که تحت این عنوان میشود به وزارت خارجه اطلاع داده شد تا اقدام شود. و در مورد شخصی که در ذیل نامه نوشته بودید، چنین کسی از طرف این جانب نمایندگی ندارد. مراتب را به برادران ایمانی خود نیز اطلاع دهید. از خدای تعالی موفقیت همگان را خواستارم. و السلام علیکم و رحمة اللَّه. روح اللَّه الموسوی الخمینی.» (صحیفه امام، ج9، ص: 64)
ـ سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم؛ حفظ خونسردی و اجتناب از تشنج (1358)
«در آستانه بررسی قانون اساسی، در آستانه تعیین خُبرگان برای بررسی از قانون اساسی، در آستانه تعیین سرنوشت ملت ما و سرنوشت اسلام، در آستانه سرنوشت استقلال ایران، توطئههایی را در کار میبینم. این موقع از هر وقت حساستر و سرنوشت ملت ما در این موقع باید تعیین شود و اساس مملکت ما باید تعیین شود، توطئههایی در دست اجراست، ملت هوشیار باشد!
حملههای مستقیماً بر بعض قوانین اسلام؛ حملههای بر من، اهانتهای به من، برای این است که اغتشاش ایجاد کنند.
من به ملت ایران اخطار میکنم و تأکید میکنم که اگر چنانچه هر کس با هر عنوان در این موقع حساس به من اهانت کند و بخواهد تفرقه ایجاد کند، نباید در این موقع عکس العمل نشان دهید. در این دو روز بعض مراجعات شد که برای بعض مجلات که اهانت کردهاند عکس العمل نشان دهند، و من در این موقع حساس جایز نمیدانم. بدخواهان گمان نکنند که بتوانند صفوف فشرده ملت ما را با این دسیسهها به تفرقه بکشند. ملت ایران باید با هوشیاری این مراحلی را که داریم طی کند. اگر فرضاً به من سبّ کنند یا عکس مرا بسوزانند یا به من حمله کنند، در این موقع حساس کسی حق ندارد عکس العمل نشان دهد. دشمن در کمین است و در توطئه. میخواهند اذهان شما را از طریقی که دارید و از راهی که برای نجات اسلام است و دارید طی میکنید منحرف کنند. میخواهند نهضت را از طریق خودش منحرف کنند میخواهند شما را سرگرم کنند به مسائل دیگری غیر از مسائل اساسی. در این چند روز من میبینم که گروههای مختلفی میآیند و شکایات مختلفی دارند، این را من، مِن باب اتفاق نمیدانم. اهانت به بعض احکام اسلام و اهانت به من و شکایت متعدد از اموری که در کشور میگذرد مِن باب اتفاق نیست، نقشه است، توطئه است. نقشه برای اینکه شما را از راه مستقیمی که دارید، از این نهضتی که دارید، منحرف کنند، و به امور دیگر غیر از این امر مهم منصرف کنند. ملت ایران باید با هوشیاری این توطئهها را خنثی کنند. در این روزها اجتماعاتی میشود. از طرق مختلفه میخواهند ایجاد نفاق کنند؛ ایجاد هیاهو کنند. ملت باید با کمال خونسردی این توطئهها را و این شیطنتها را خنثی کند. اگر شما سرگرم کارهای دیگر بشوید، اگر راجع به مسائل جزئی، راجع به مسائل تفرقه افکن، توجه کنید از مسائل اصلی بازمیمانید.
مسئله اصلی ما طی کردن این راه است: تعیین خبرگان است؛ بررسی قانون اساسی است، و بعد از این قدم، قدمهای دیگر. باید در هر قدمی همان مطلب را توجه به آن کرد، و لو شیاطین میخواهند شما را به واسطه احساسی که از بعض امور دارید، شما را متوجه به مسائل دیگر بکنند، و ایجاد اختلاف بین شما بکنند، توجه به این کارها نداشته باشید. تمام توجه شما به بررسی از قانون اساسی باشد. و هر اشکالی که در قانون اساسی دارید طرح کنید، و به مجلس سنا بفرستید. و بعد هم نمایندگان خودتان را تعیین کنید، خُبرگان را تعیین کنید، تا بررسی کنند از قانون اساسی.
من توصیه میکنم که خبرگان خودتان را اشخاص متدین، اشخاص عالِم، علمای بزرگ بلاد، اشخاصی که نه به راست و نه به چپ انحراف دارند، اشخاصی که به صراط مستقیم انسانیت، به صراط مستقیم اسلام، در صراط مستقیم اسلام هستند، اشخاص معتمد، اشخاص امین، اشخاص وطنخواه، اشخاص اسلامخواه، این اشخاص را تعیین کنید برای تعیین سرنوشت خودتان. امروز سرنوشت شما در دست خود شماست.
امروز هر تشنج و هر اختلاف کلمه، برای هر چیز که باشد، بر خلاف مسیر نهضت و انقلاب است، از آن احتراز کنید. بیجهت نیست که در یک همچو موقع حساس شیاطین دست به هم دادهاند تا اختلاف ایجاد کنند، بیخود نیست که در بعض مجلات اهانت به اسلام میکنند.
در این موقع نباید از خونسردی خودتان غفلت کنید. خونسرد باشید. ترتیب اثر به این حرف شیاطین ندهید. ان شاء اللَّه در موقع خودش ملت، سرنوشت این اشخاصی که توطئه گرند تعیین خواهد کرد. شیاطین بدانند که در این موقع ملت ما آرام است، هر چه فحش بدهید ملت خونسردی خودش را حفظ میکند، و باید حفظ کند. هر چه اهانت به اسلام بکنید، در این موقع حساس باید ملت خونسردی خودش را حفظ کند، و هیچ ترتیب اثر ندهد.
من از قشرهای مختلفی که در این هوای گرم، در این مکان ضَیِّق، با این فشار و با این زحمت، مجتمع شدهاند تشکر میکنم و از خداوند تعالی سلامت و سعادت همه شما را خواستارم. خداوند همه شما را به سعادت ابدی برساند. خداوند دست شیاطین را از این مملکت قطع بکند. خداوند توطئهها را خنثی بکند.» (صحیفه امام، ج9، ص: 66 ـ 68)
ـ حکم انتصاب آقای حسن صانعی به سمت سرپرست بنیاد 15 خرداد (1362)
«جناب حجت الاسلام آقای حاج شیخ حسن صانعی- دامت افاضاته
جنابعالی را به سرپرستی «بنیاد 15 خرداد» منصوب مینمایم. این بنیاد موظف است به وضع مستضعفین و محرومین رسیدگی نماید. بدیهی است خانواده شهدای محترم و معلولین عزیز مورد توجه بیشتر آن بنیاد قرار گیرد. امید است با اطمینان و اعتمادی که به آن جناب دارم، امور آن بنیاد را به بهترین وجه اداره بنمایید. 22 تیر ماه 1362/ سوم شوال 1403[2] روح اللَّه الموسوی الخمینی.» (صحیفه امام، ج18، ص: 1)
ـ پیام تلفنی؛ در مورد محل برگزاری مجلس خبرگان رهبری (1362)
[بسمه تعالی. سؤال تلفنی آقای هاشمی رفسنجانی:
نظر بعضی از آقایان که قم هستند این است که مجلس خبرگان در قم برگزار شود ولی نظر آقایان مهدوی و جنتی و امامی[3] و بعضی افراد دیگر اینکه در تهران باشد؛ البته سپاه و مسئولین حفاظت نمیتوانند حفاظت و امنیت قم را خصوصاً از جهت هواییاش تأمین کنند، نظر حضرت عالی در این مورد چیست؟ انصاری[4]-].
[پاسخ امام خمینی:].
بسمه تعالی
من نظری ندارم؛ لکن اگر امنیت آنها تأمین نمیشود باید جایی باشد که امنیت تأمین میشود.» (صحیفه امام، ج18، ص: 2)
ـ پیام به نمایندگان مجلس خبرگان؛ رهنمودهایی به نمایندگان خبرگان رهبری (1362)
«بسم اللَّه الرحمن الرحیم
با تأیید خداوند متعال جَلَّ و علَا و پشتیبانی حضرت ولی اللَّه اعظم، بقیه اللَّه أرواحنا لمقدمه الفداء- بر حسب اصل یکصد و هفتم قانون اساسی جمهوری اسلامی، مجلس مبارک خبرگان، که به وسیله آراء ملت عظیم الشأن ایران، شماری از علمای اعلام و حجج اسلام- ادام اللَّه بقائهم- برای تعیین رهبر یا شورای رهبری انتخاب شدهاند، مفتوح گردید. مجلسی که برای ادامه نظام جمهوری اسلامی و شرعیت بخشیدن به آن نقش اساسی دارد. مجلسی که علاقهمندان به اسلام و جمهوری اسلامی دل بدان بسته، و مخالفان و دشمنان آن چشم به آن دوختهاند. آنان دل بستهاند که منتخبین آنها، که از علمای متعهد و آگاه به مصالح و مفاسدند، با رأی مبارک خود شایستهترین و آگاه ترین و متعهدترین فقیه یا فقها را برای این مقام، که صیانت[5] نظام جمهوری اسلامی و هدایت آن به طور شایسته و موافق با شریعت مطهّره بستگی به آن دارد، با اعتقاد به حضور خداوند متعال و نظارت او- جَلَّ و علا- بر آراء و اعمال و احوال آنان تعیین نمایند، و رضای او را بر رضای خود و دیگران مقدم دارند. و اینان چشم طمع دوختهاند که شاید به وسیله ایادی خود بتوانند لغزشی خدای نخواسته ایجاد کنند که در آتیهای و لو دراز مدت نظام اسلامی را به انحراف کشانند.
ما میدانیم که ابرقدرتها و حکومتهای وابسته به آنان با اسلام شاهنشاهی و مُلْکی[6] مخالف نیستند؛ بلکه بیشک آن را تأیید نیز میکنند. اسلامی که به وسیله ایادی ابلیسی خود و جهال بصورتِ عالم، عرضه شود- که علمای اسلام و مسلمانان نباید در امور سیاسی و اجتماعی مسلمین دخالت کنند و نباید در امور مسلمانان اهتمام نمایند، و حکم واضحِ عقل موافقِ با قرآن را نادیده گرفته و حدیث مَجَارِی الأُمُورِ بِیَدِ العُلَمَاء باللَّه[7] را ضعیف و سخن شریف
وَ أمَّا الْحَوَادِثُ الوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فیها إِلَی رُوَاةِ أَحَادِیثِنَا.[8] و دیگر احادیث از این قبیل را بیمبنا یا به تأویل کشانند- صد در صد مورد تأیید آنان است. چه بهتر که دست علمای متعهد و مسلمانان بیدار را این درباریان روحانی نما و بازیخوردگان غافل از سیاست بازی شیاطین ببندند، و راه را برای چپاول و سلطه قدرتها باز کنند.
آنان از اسلامی که مؤید آنهاست چه باک دارند؟ از اسلام علی بن ابی طالب- علیه صلوات اللَّه و سلامه- میترسند. اگر آن شهید دلباخته اسلام و اسلامشناس حقیقی مثل اینان فکر میکرد و به گوشه عزلت به عبادت خدا مشغول میشد و راهی جز بین مسجد و منزل نمیپیمود، نه جنگ صفین[9] و نهروان[10] پیش میآمد، و نه جنگ جمل[11]، و نه مسلمانان فوج فوج به قتل میرسیدند و شهید میشدند. و اگر سید الشهدا- علیه السلام- مثل اینان فکر میکرد و در کنار قبر جدش به ذکر و دعا میپرداخت، فاجعه بزرگ کربلا پیش نمیآمد و دوستان ارجمند خداوند قطعه قطعه نمیشدند و آل اللَّه به اسارت نمیرفتند. و از آنها بالاتر، اگر رسول اکرم- صلی اللَّه علیه و آله و سلم- مانند اینان فکر میکرد و به نصیحت و بیان احکام عبادات میپرداخت، آن همه رنج و مصیبت نمیدید و آن همه مسلمانان به شهادت نمیرسیدند. و در علمای معاصر، اگر مرحوم آیتاللَّه عظیم الشأن، آقا میرزا محمد تقی شیرازی[12] با آن مقام بزرگ در علم و ورع و تقوا، همانند اینان فکر میکرد، در عراق جنگ بین مسلمانان و انگلیسیهای متجاوزِ غاصب پیش نمیآمد و آن همه مسلمانان شهید نمیشدند، و استقلال عراق تأمین نمیشد.
حکومتهایی که در عصر حاضر با دل و جان و اسم اسلام در خدمت ابرقدرتها، بویژه امریکا هستند و عامل تأمین منافع آنان در جهان میباشند، و آخوندهای درباری از خدا بیخبر که مؤید آنان و مخالف با رژیم اسلامی هستند و کوشش در هدم اسلامِ پرخاشگر بر ستمگران به سیره رسول اللَّه- صلی اللَّه علیه و آله و سلم- و علم کردن اسلامِ شاهنشاهی و ملوکی هستند، که مسلمانان متعهد را به جرم شکایت از ظلم امریکا و اسرائیل میخواهند از فریضه حج محروم کنند، باید مورد تأیید شوروی و امریکا و اسرائیل باشند.
و اکنون شما، ای فقهای شورای خُبرگان وای برگزیدگان ملت ستمدیده در طول تاریخ شاهنشاهی و ستمشاهی، مسئولیتی را قبول فرمودید که در رأس همه مسئولیتهاست؛ و آغاز به کاری کردید که سرنوشت اسلام و ملت رنجدیده و شهید داده و داغدیده گرو آن است. تاریخ و نسلهای آینده درباره شما قضاوت خواهند کرد، و اولیاء بزرگ خدا ناظر آرا، و اعمال شما میباشند؛ «وَ اللَّهُ مِنْ وَرائِهِمْ مُحِیطٌ و رَقِیبٌ»*[13]. کوچکترین سهل انگاری و مسامحه و کوچکترین اعمال نظرهای شخصی و خدای نخواسته تبعیت از هواهای نفسانی، که ممکن است این عمل شریف الهی را به انحراف کشاند، بزرگترین فاجعه تاریخ را به وجود خواهد آورد. اگر اسلام عزیز و جمهوری اسلامی نوپا به انحراف کشیده شود و سیلی بخورد و به شکست منتهی شود، خدای نخواسته اسلام برای قرنها به طاق نسیان سپرده میشود، و به جای آن، اسلام شاهنشاهی و ملوکی جایگزین آن خواهد شد. شما برگزیدگان مستضعفان میدانید که با کوتاه شدن دست ابرقدرتهای چپاولگر از کشور اسلامی شما، آنان و وابستگان به آنها ماهیت اسلام و قدرت الهی آن را لمس نمودند، و چون افعی زخم خورده در کمین نشستهاند که از هر راهی بتوانند خود یا به وسیله پیروان از خدا بیخبر خود این نظام الهی را از مسیر خود منحرف نمایند. و بالاترین انحراف، که منجر به انحراف تمام ارگانها میشود، انحراف رهبری است، که امروز شما نقش اول آن را دارید. شما دیدید و شنیدید که با اصل پنجم قانون اساسی چه مخالفتها شد و چه جار و جنجالها بپا کردند، و بحمد اللَّه تعالی موفق نشدند مأموریت خود را انجام دهند. و اخیراً با همین تعیین خبرگان نیز مخالفت کردند و سمپاشی نمودند، و بحمد اللَّه با شکست مواجه شدند.
و امروز هم شما نباید از کید ساحران و وسوسه خَنّاسان[14] غافل باشید. راه خود را با قدرت الهی و تعهد به اسلام بزرگ و قوت ایمانی و روحی ادامه دهید؛ و به هیچ چیز الا مصالح اسلام و مسلمین فکر نکنید. و در این صورت خداوند تعالی پشت و پناه شماست.
لازم است به رهبر محترم آتیه، یا شورای رهبری، تذکری برادرانه و مخلصانه بدهم:
رهبر و رهبری در ادیان آسمانی و اسلامِ بزرگ چیزی نیست که خودبخود ارزش داشته باشد، و انسان را خدای نخواسته به غرور و بزرگاندیشیِ خود وادارد. آن همان است که مولای ما، علی بن ابی طالب، درباره آن گوشزد فرموده است. اساساً انبیاء خدا- صلوات اللَّه و سلامه علیهم- مبعوث شدند برای خدمت به بندگان خدا، خدمتهای معنوی و ارشادی و اخراج بشر از ظلمات به نور، و خدمت به مظلومان و ستمدیدگان و اقامه عدل، عدل فردی و اجتماعی.
شما که خود را پیروان اصحاب وحی و اولیاء عظیم الشأن میدانید و بحمد اللَّه هستید، خود را جز خدمتگزار به ملتهای ستمدیده ندانید. و باید بدانید که تبهکاران و جنایتپیشگان بیش از هر کس چشم طمع به شما دوختهاند، و با اشخاص منحرفِ نفوذی در بیوت[15] شما، با چهرههای صد در صد اسلامی و انقلابی، ممکن است خدای نخواسته فاجعه به بار آورند، و با یک عمل انحرافی نظام را به انحراف کشانند، و با دست شما به اسلام و جمهوری اسلامی سیلی زنند. اللَّه، اللَّه، در انتخاب اصحاب خود. اللَّه، اللَّه، در تعجیل تصمیمگیری، خصوصاً در امور مهمه. و باید بدانید و میدانید که انسان از اشتباه و خطا مأمون نیست. به مجرد احراز اشتباه و خطا از آن برگردید، و اقرار به خطا کنید؛ که آن کمال انسانی است، و توجیه و پافشاری در امر خطا نقص، و از شیطان است. در امور مهمه با کارشناسان مشورت کنید، و جانب احتیاط را مراعات نمایید.
این جانب مطالبی را در سی صفحه، به عنوان وصیت، نوشتهام؛ و یک نسخه آن را در مجلس مبارک خبرگان امانت میگذارم، که پس از مرگ این جانب منتشر خواهد شد.
از خداوند متعال عاجزانه مسألت مینمایم که اسلام بزرگ را عظمت بیشتر بخشد؛ و توفیق وحدت را برای حفظ کیان اسلام و کشورهای اسلامی نصیب ملتهای اسلامی فرماید؛ و جمهوری اسلامی را هر چه بیشتر تقویت نماید؛ و ما را مورد عنایت حضرت بقیة اللَّه- عجل اللَّه فرجه الشریف و روحی لمقدمه الفداء- قرار دهد. و السلام علی عباد اللَّه الصالحین. روح اللَّه الموسوی الخمینی.» (صحیفه امام، ج18، ص: 3 ـ 7)
ـ بیانات در جمع مسئولان برگزاری مراسم حج؛ رعایت آداب شرعی و اخلاقی (1366)
[آقای کروبی طی مصاحبهای اعلام کرد، به اتفاق آقایان: خاتمی وزیر ارشاد اسلامی، امام جمارانی سرپرست سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و رضایی سرپرست امور حج و زیارت، گزارشی از عملکرد و فعالیتهای مختلف را که مسئولین حج در زمینه تبلیغات، نشر مسائل مربوط به حج، رفاه حال زائران و برنامههای دیگر و پیشرفتهای فراوانی را که در این زمینه حاصل شده است به استحضار امام امت رساندیم. حضرت امام ضمن تشکر از مسئولین و دستاندرکاران حج فرمودند:].
من امیدوارم امسال بین حجاج ایرانی، و مردم عربستان و حجاج محترمی که از کشورهای مختلف به مکه عزیمت میکنند تفاهم بیشتری باشد و حجاج محترم بیشتر از گذشته به آداب شرعیه و اخلاق اسلامی عمل کنند.
البته مسائل مربوط به حج را بعداً تذکر میدهم ولی از مطالبی که باید گوشزد کنم این است که امیدوارم حکومت عربستان مسئلهای پیش نیاورد که اسباب مزاحمت خودشان و ما شود ....
اولین دعای حجاج در خانه خدا باید دعا برای پیروزی اسلام و رزمندگان اسلام باشد.» (صحیفه امام، ج20، ص: 306)
[1] - آنجا که امر دایر بین یکی از این دو باشد:( رفتن به سربازی و یا گرفتن معافیت تحصیلی از رژیم شاه).
[2] - اختلاف تاریخ( 22 تیر منطبق با 2 شوال یا 3 شوال) بعلت اختلاف تاریخ تقویمی با رؤیت هلال ماه است
[3] - آقایان: محمد رضا مهدوی کنی، احمد جنتی و محمد امامی کاشانی
[4] - آقای محمد علی انصاری کرمانی، از اعضای دفتر امام خمینی
[7] -« کارها به دست عالمان دین خدا جریان مییابد.» بحار الأنوار، ج 97، ص 80، ح 37
[8] -« در حوادثی که پیش میآید به راویان احادیث ما مراجعه کنید.» بحار الأنوار، ج 2، ص 90، ح 13
[9] - جنگ صفّین، جنگ بین سپاهیان حضرت علی( ع) و معاویه
[10] - جنگ معروف حضرت علی با خوارج
[11] - جنگ حضرت علی( ع) با طلحه و زُبیر و یارانشان در نزدیکی بصره.
[12] - میرزا محمد تقی شیرازی، معروف به« میرزای دوم» از فقهای بزرگ که رهبری مردم عراق را در جنگ علیه نیروهای انگلیسی در 1920 میلادی بر عهده داشت
[13] - خداوند از اطراف بر ایشان احاطه دارد و مُراقب است.