شهید مظلوم آیت الله سید محمد حسینی بهشتی(ره) عالمی نواندیش و متفکری ژرفنگر بود که در عمر سراسر مجاهده علمی و عملی خود، جز به شناخت دقیق و عمیق اسلام و تعهّد نسبت به آن، مقصد و مقصود دیگری نداشت. او در همان حال که دانشآموخته حوزه علمیه و اسلام شناسی برجسته بود؛ مدارج تحصیلی دانشگاهی را نیز در کارنامه خود دارد.
این عالم روشنفکر وارسته و متعهد، در همان حال که در مدرسه حقانی به فکر تربیت روحانیون و عالمانی شایسته و کارآمد برای این عصر و نسل بود، در همان سال‌ها دبیرستان دین و دانش را نیز تأسیس کرد تا جوانانی مسلح به دو بازوی دین و دانش پرورش دهد. چنانکه تدوین کتاب‌های تعلیمات دینی مدارس توسط ایشان و همراهانشان نیز همین هدف را دنبال می‌کرد.
آیت الله دکتر بهشتی هم در ایران فعال بود و هم در عرصه جهانی به ایفای نقش یک عالم دینی واجد شرایط و متعهد اهتمام داشت. این ابعاد متعدد و متنوع، خود نشان می‌دهد که این شهید والا مقام و عالم عالیقدر، مکتب اسلام را برای انسان در مقیاس جهانی می‌دانست که باید عالمان اسلامشناس گوهر آن را به درستی فهم کنند و با تعهد و پشتکار به دیگران بشناسانند. در این میان، به خصوص نقش شهید بهشتی در نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی، سپس تأسیس نظام جمهوری اسلامی، نقشی برجسته و ممتاز بوده است.
او یکی از ارکان اصلی شورای انقلاب بوده و در مجلس تدوین و تصویب قانون اساسی نقشی ماندگار از ژرف اندیشی‌ها و آینده‌نگری‌ها و نیز مدیریت موفق، از خود در یادها گذاشته است.
مدیریت حزب جمهوری اسلامی و تأثیر گذاری اندیشه‌ای او در حزب نیز مختص وی بوده است.ریاست او بر قوه قضائیه نظام تازه تأسیس نیز در خاطره‌ها ماندگار می‌باشد.
امام خمینی که با ژرف اندیشی و بدون مبالغه و گزافه درباره یاران و همراهان مبارزات و مجاهدات اسلامی سخنان بس دقیق و ماندگاری بیان کردند؛ درباره شهید بهشتی نیز توصیفاتی دقیق و تعابیری بلند بیان کرده‌است که شخصیّت و اوصاف و عملکرد آن بزرگ مرد میدان‌های اجتهاد علمی و عملی را معرفی می‌کند.
«یک آدمی را که من بیست و چند سال است از نزدیک می‌شناسم، او پیش من درس خوانده، با من معاشر بوده، من همه چیزش را می‌دانم، حالا افتادند به جان مثل آقای دکتر بهشتی، آقای دکتر بهشتی را از او می‌ترسند اینها، برای اینکه یک فرد لایقی است؛ و اینها نمی‌خواهند اینطور افراد باشند». (صحیفه امام، ج 10، ص 276)
یکی از ویژگی‌های شهید بهشتی «مظلومیت» ایشان بوده، که امام خمینی بدان اشاره دارد:
«من کراراً گفته‌ام که مرحوم آقای بهشتی در این مملکت مظلوم زیست، تمام مخالفین اسلام و مخالفین این کشور حملة مستقیمشان را به ایشان و بعضی دوستانشان کردند. کسی را که من بیش از بیست سال می‌شناختم و روحیاتش را مطلع بودم و می‌دانستم چه جور مرد صالحی و مرد به درد بخوری برای این کشور است... یک مرد صالحی را به صورت یک دیکتاتور درآوردند». (همان، ج 14، ص 515)
[شهدای هفتم تیر] اشخاصی بودند که آن قدری که من از آنها می‌شناسم از ابرار بوده‌اند، از اشخاص متعهد بوده‌اند که در رأس آنها مرحوم شهید بهشتی است. ایشان را من بیست سال بیشتر می‌شناختم. مراتب فضل ایشان و مراتب تفکر ایشان و مراتب تعهد ایشان بر من معلوم بود. و آنچه که من راجع به ایشان متأثر هستم، شهادت ایشان در مقابل او ناچیز است و آن مظلومیت ایشان در این کشور بود... تهمت‌های ناگوار به ایشان می‌زدند! از آقای بهشتی اینها می‌خواستند موجود ستمکار دیکتاتور معرفی کنند... بر خلاف آنچه این بیانصاف‌ها در سراسر کشور تبلیغ کردند.... من او را یک فرد متعهد، مجتهد، متعهد، متدین، علاقه‌مند به ملت، علاقه‌مند به اسلام و به درد بخور برای جامعه خودمان می‌دانستم». (همان، ج 14، ص 519 ـ 518)
«شهید بهشتی که مظلوم زیست و مظلوم مُرد و خار در چشم دشمنان اسلام و خصوص شما [منافقین] بود». (همان، ج 16، ص 3 ـ 2)
«آقای بهشتی مسلمان، متعهد، مجتهد....». (همان، ص 18)
امام خمینی در این بیانات بر تدین، تعهد، تفکر و مفید بودن برای ملت و اسلام؛ شهید مظلوم آیت الله دکتر بهشتی (طاب ثراه) تأکید دارند و مکرراً می‌گویند من بیش از بیست سال او را می‌شناختم و سلامت و صداقت و لیاقت او را دریافتم. ایشان بر «مظلومیت» شهید بهشتی نیز تأکید دارد و در پیامی که در اولین سالگرد شهادت او و یاران شهیدش صادر کردند، نوشتند:
«هر چند برای همة شهدا و به ویژه همه شهدای هفت تیر عظمت و بزرگواری قائلم، ولکن شناخت من از شهید مظلوم بهشتی و ابعاد گوناگون او... بیشتر است و نمی‌توان تأسف شدید خویش را در فقدان آنان پنهان کرد». (همان، ص 364)
رحمت و رضوان الهی را برای ارواح پاک و ملکوتی شهید مظلوم آیت الله بهشتی و یارانش و امام خمینی و همه شهیدان نهضت الهی او مسئلت داریم و امیدواریم، همگی، رهروان صادق و ثابت قدم راه الهی آنان در مسیر خدمت به ملت بزرگوار و اسلام عزیز باشیم.
محمد کاظم تقوی