شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح 27 خرداد 1307در همدان به دنیا آمد. پدر او شیخ محمود مفتح (متوفی1359ش.) فرزند کربلایی مهدی، از واعظان مشهور همدان بود. محمد که فرزند ارشد خانواده بود، پس از اتمام دوره دبستان به مدرسه آخوند ملاعلی معصومی همدانی رفت. مقدمات و سطح را نزد پدر و سید محمد جلالی و شیخ محمدعلی دامغانی آموخت.
مفتح سال 1322ش. برای ادامۀ تحصیلات حوزوی به قم رفت و در مدرسۀ دارالشّفا ساکن شد. کتاب رسائل را نزد میرزامحمد مجاهدی تبریزی و کتاب مکاسب را نزد سید محمد محقق‌داماد ادامه داد. دروس خارج فقه و اصول نیز از محضر آیت‌الله بروجردی، امام خمینی و سید محمد حجت بهره برد. حکمت و عرفان را از امام خمینی و سید محمدحسین طباطبایی آموخت. مدتی نیز در درس سید محمدرضا گلپایگانی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی شرکت کرد. با تکمیل تحصیلات حوزوی، به تدریس فقه و اصول و به ویژه فلسفه پرداخت و در دبیرستان «دین و دانش» که به عنوان نخستین مدرسۀ اسلامی در قم توسط آیت‌الله سید محمد بهشتی سال 1333 تأسیس شده بود، به تدریس معارف اسلامی مشغول شد.
مفتح در راستای پیوند میان دانش‌آموز، طلبه و دانشجو، سال 1339ش. با کمک شهید بهشتی کانون اسلامی دانش‌آموزان و فرهنگیان در قم را راه‌اندازی کرد. همچنین سال 1340 «مجمع اسلام‌شناسی» را در قم تأسیس و بعدها کتب منتشره از این مرکز سبب شد تا ساواک اقدام به تعطیلی آن و دستگیری محمد مفتح نماید. با آغاز مبارزات همراه با امام خمینی و دیگر انقلابیون بود؛ تا آنجاکه در اسناد ساواک، از وی به عنوان وکیل امام خمینی و طرفدار سرسخت ایشان نام برده شده است. مفتح افزون بر روابط استاد و شاگردی با امام خمینی پیوند عاطفی داشت و در مدتی که ایشان در نجف بود، وی با شیوه‌های مختلف با رهبر خویش در ارتباط بوده است.
مفتح که سال 1333ش در رشته معقول دانشکده الهیات دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شده بود، در شهریور 1346ش موفق به کسب مدرک دکتری شد و از تیر 1349ش در سمت استادیاری تمام وقت دانشگاه تهران، مشغول به کار شد. در کنار تدریس و فعالیت علمی و فرهنگی، به فعالیت سیاسی نیز ادامه می‌داد تا این‌که سوم آذر 1353ش با یورش ساواک به مسجد جاوید دستگیر و روانه زندان شد.
مفتح نماز عیدفطر روز 13 شهریور 1357ش. را در تپه‌های قیطریه، با حضور انبوه مردم برگزار کرد که مقدمه‌ای مهم برای تظاهرات سرنوشت‌ساز مردم تهران در 17 شهریور همان سال و گسترش انقلاب و سرانجام پیروزی گردید. پس از پیروزی انقلاب با حفظ سنگر دانشگاه، مسئولیت‌هایی را پذیرفت. تا این‌که 27 آذر 1358ش در آستانه درب ورودی دانشکده الهیات دانشگاه تهران، به همراه دو پاسدار توسط گروه فرقان ترور شد. پیکر او به قم منتقل و طی مراسم با شکوهی با حضور امام خمینی تشییع و در حجرۀ 23 صحن مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) دفن گردید. به مناسبت فعالیت‌های گسترده و تأثیرگذار او در زمینه وحدت اقشار مختلف مردم و ایجاد اتحاد میان روحانیون و دانشجویان، روز شهادت او به نام «روز وحدت حوزه و دانشگاه» نام‌گذاری شد.